O’zbеkistоn rеspublikаsi

Dissipativ tizim ta’sirlar tarqaladigan tizim hisoblanadi. Umuman olganda, bu fluktuasiyalar to’la qamrab olgan tizim xulq-atvorining xususiyatidir. Har xil ta’sirlarga o’ta ta’sirchanlik va buning natijasida haddan tashqari nomuvoziylik – dissipativ tizimning asosiy xossasidir.

Attraktorlar to’plamlarni o’ziga tortuvchi, elementlar intiladigan markazlarni hosil qiluvchi tuzilma. Masalan, bir yerga olomon to’planganida, o’z yo’nalishida harakatlanayotgan odam unga e’tibor bermasdan o’tib keta olmaydi. Uning trayektoriyasi olomon tomonga buriladi. Kundalik hayotda bu qiziquvchanlik, deb ataladi. O’z-o’zini tashkil etish nazariyasida mazkur jarayon «to’planish nuqtasiga siljish» deb nomlanadi. Attraktorlar o’z atrofiga stoxastik elementlarni to’playdi, shu tariqa muhitni tuzilmalarga ajratadi va tartib o’rnatish ishtirokchisiga aylanadi.

Dunyoning postnoklassik manzarasida tartiblilik va tuzilmalarga ajratilganlik tartibsizlik va stoxastiklik singari voqyelikning obyektiv, universal xususiyatlari, deb e’tirof etilgan. Ular rivojlanishning barcha strukturaviy darajalarida namoyon bo’ladi. Nomuvoziy tizimlarning nomuntazam xulq-atvori muammosi sinergetikaning diqqat markazida turadi. Sinergetika – strukturogenezning eng umumiy qonuniyatlarini aniqlashni o’z predmetiga aylantirgan o’z-o’zini tashkil etish nazariyasidir.