O’zbеkistоn rеspublikаsi

EVDEMONIZM (yun. eudaimonia-rohat-farog’at, baxt-saodat) — baxt-saodatga intilishni inson axloqiy faoliyatining mezoni hamda asosiy harakatlantiruvchi kuchi deb hisob-lovchi axloqiy ta’limot; axloq-odob-ning gedonizmga yaqin uslubiy tamo-yili. Evdemonizm antik dunyo axlokiy nazariya-larida to’liqnamoyon bo’lgan (Demok­rit, Sokrat, Aristotel). Evdemonizm baxt-saodatga intilishni axlok-odob me­zoni va inson axloqiy xatgi-hara-katining asosi deb hisoblaydi. Shax-siy baxtga intilish — individuali-stik E., ijtimoiy baxtga intilish ijtimoiy Evdemonizm deyiladi.

18-a. fransuz materialistlari (Gelvesiy, Didro) qarashlarida ham Evdemonizm g’oyalari mavjud. Ular inson baxti har qanday jamiyat va har qan-day inson faoliyatining tub maq-sadidir, deb chiqqanlar. Evdemonistik etika uz insonparvarligi bi-lan xristianlik etikasidan beqi-yos yuqori turadi, chunki u oxiratda emas, balki bu dunyoda baxtga eri-shishga da’vat etadi. Evdemonistlar inson xam ma’naviy, ham jismoniy sog’lomlikka intilsa, o’zi va o’zga-larning barcha ezgu xususiyatlari-ning shakllanishiga yordam bersa hamda bu bilan zamondoshlar va ke-lajak avlod obro’-e’tiboriga sazo-vor bo’lsa, bunday insonni baxtli va komil deb e’tirof etganlar. Evdemonizm baxt-saodatni jismoniy va bir lah-zali huzur, lazzat bilan tenglash-tirmaydi, balki uni keng ma’no­da, ya’ni jismoniy va ma’naviy qadriyatlarning majmui tarzida tu-shunadi. Evdemonizi ta’limotiga ko’ra, o’z shax-sida mazkur qadriyatlarni mujas-samlashtira olgan kishigina china-kam baxt-saodat sohibidir, shunday baxtgina insonga haqiqiy lazzat,

farog’at baxsh etadi. Evdemonizm baxt-saodat­ni xulq-atvorning axloqiy prinsi-pi darajasiga ko’taradi. Evdemonizmning ij­timoiy xususiyatlarini ingliz faylasufi I. Bentam ishlab chiqqan. Alohida individning barcha ezgu faoliyati qanchalik ko’tg’ kishilarni baxtli qilish darajasi bilan ahamiyat kasb etadi. Ijtimoiy Evdemonizmning mohiyati jamiyatdagi barcha kishilar baxtiga intilish bilan izoxlanadi. Davlat va uning barcha institutlari, ularning tadbir va qonunlari mana shu buyuk maqsad yo’lidagi vosita, xolos. Ijtimoiy Evdemonizm oxir-oqibat utilitarizmga olib keladi.