О‘zbekiston respublikasi

parolini 

kiritamiz. SU buyrug‘ ―Super User‖ bo‘lib tizimni boshqarish uchun to‘liq imkoniyatlari mavjud. 

 

  

Rasm 1.23. Konsole muhitida at-3.1.8-16mdk.i586.rpm paketini o'rnatish 

  

Bu  yerda  grafik  muhitida  tizimdan  o‘chirilgan at-3.1.8-16mdk.i586.rpm  paketni  ―urpmi‖ 

buyrug‘i  orqali  console  muhitida o‘rnatish  keltirilgan.  Agarda  ushbi  paketni  o‘chirish  zaruriyati 

paydo  bo'lsa,  yuqoridagi  konsole  muhitida  kiritilgan  "urpmi"  o'rniga  "urpme  at-3.1.8-

16mdk.i586.rpm " yozilsa at-3.1.8-16mdk.i586.rpm nomli paket tizimdan o'chiriladi. 

  

 

Tarmoqda foydalanuvchilarni boshqarish va Linux operatsion  

tizimini boshqarish.  

Linux  opеrasion  tizimlarida  foydalanuvchilarni  boshqarish.  Linux  Opеrasion  tizimi 

haqiqatda ham ko‗pfoydalanuvchili tizim hisoblanadi. Foydalanuchi o‗z mashinasidan foydalanishi 

uchun avvalambor uning o‗ziga tеgishli bo‗lgan foydalanuvchi yozuvi bo‗lshi kеrak. Ushbu yozuda 

foydalunvchi  paroli  va  logini  va  eng  asosiy  unga  tеgishli  bo‗lgan  huquqlar  klassifikasiyasi 

joylashgan  bo‗ladi.  Qo‗shimcha  huquqlar  va  chеklovlarni  foydalanuvchi  yaratilish  jarayonida 

bеvosita tizim administratori tomonidan bеrilib o‗tiladi. 

Foydalanuvichlarni  boshqarish  uchun  qo‗shimcha  imkoniyatlardan  foydalanish  mumkin. 

Masalan  UserDrake  dasturi  orqali  tizim  administratori  o‗ziga  tеgishli  bo‗lgan  tizim  tarkibiga 

kiruvchi barcha foydalunvchi yaratib ular ustidan monitoring olib borishi mumkin. 

  

---

 

13 

 

 

Rasm 2.1. UserDrake dasturi 

Rasm 2.2. Ishlatuvchini yaratish 

  

Yuqoridagi  rasmlardan  ko‗rinib  turibdiki,  nafaqat  foydalanuvchilar  balki  guruhlarni  ham 

boshqarish  mumkin.  Ushbu  holatda  bitta  foydalunvchi  mavjud.  Mazkur  foydalanuvchi  yaratilgan 

so‗ng uni kеrakli guruhga kiritib qo‗yish uchun quyidagi amal bajariladi. 

 

 

 

Rasm 2.3. Guruh yaratish 

Rasm 2.4. Guruhga turli huquqlar berish 

  

Kеrakli  foydalanuvchini  tanlab  AddGroup  tugmasini  bosamiz  va  foydalanuvchini  qaysi  guruhga 

kiritmoqchi bo‗lsak, usha guruhni ro‗yxatdan tanlaymiz va [OK] tugmasini bosamiz. 

 

  

Rasm 2.5. Yaratilgan va guruhga qo‘shilagan ishlatuvchilar. 

---

 

14 

  

Agarda ishlatuvchilarni o‘chirib tashlash zaruriyati paydo bo‘lsa, foydalanuvchini o‗chirish 

uchun o‗chirmoqchi bo‗lgan foydalanuvchini tanlaymiz va [Delete] tugmasini bosamiz 

 

 

Rasm 2.6. Foydalanuvchini o‘chirish 

  

Yuqoridagi  jarayonlar  hammasi  grafik  muhitida  bajarilgan  edi,  endi  shu  jarayonlarni 

buyruqlar satri orqali qanday amalga oshiriladi. 

Foydalanuvchini  konsol  buyruqlari  orqali  qo‗shish  uchun,  Menu->System->Terminals-

>Konsole yordamchi dasturini ishga tushuramiz. 

  

 

  

Rasm 2.7. Konsole (buyruqlar satrini ishga tushirish) 

  

Konsole  oynasi  ochilgandan  so‗ng  quyidagi su buyrug‘i  orqali  ―root‖  foydalanuvchga 

o‗tiladi: su –  buyrig‘i SuperUser so‘zining  qisqartirilgan  ko‘rinishidir.  Rootga  o‘tishdan  maqsad 

faqatgina root ishlatuvchisi foydalanuvchilarni yarata oladi. 

   [max@localhost ~]$ su 

Password: ****** 

  

            Foydalanuvchini konsol buyruqlari orqali qo‗shish uchun quyidagi buyruqni bajaramiz: 

[root@localhost max]# useradd –m aziza –g max 

  

 

Rasm 2.8. Ishlatuvchilarni qo‘shish 

  

---

 

15 

  

Bu  buyruq  orqali  ―aziza‖  nomli  foydalanuvchi  qo‗shish  hamda  bu  foydalanuvchini  ―max‖ 

gruppasiga biriktirib qoyish. 

  

Bu yerda: 

        useradd  – yangi foydalanuvchi qo‗shish buyruq nomi. 

        -m aziza – qo‗shilayotgan foydalanuvchi nomi va paramеtri. 

        -g max – qo‗shilayotgan foydalanuvchini ―max‖ guruhiga kiritish 

paramеtri. 

  

Yoki buyruqlar qatori orqali foydalanuvchini o‘chirish: 

  

[root@localhost max]# userdel aziza 

  

 

Rasm 2.9. Ishlatuvchini o'chirish 

  

Konsole rejimidan foydalanib papkalarni yaratish va boshqarish. 

Biz  buning  uchu  boshqaruv  panelidan  kirib  Konsol  oynasini  ishga  tushirib  olamiz.  Undan 

so‘ng biz birinchi o‘rinda ishlatuvchi muhitidan  su buyrug‘i bilan root muhitiga otib olamiz, undan 

keyin esa  Password (maxfiy so‘zni) ni yozib kiritamiz. Undan keyin esa papka yaratishni ko‘ramiz. 

Buning uchun esa pastda keltirilgan ishlarni bajaramiz: 

-mkdir bilan papka yaratamiz : mkdir box 

-cd  bilan ula papkani ichiga kirib olamiz: cd box 

- touch bilan fayl yaratamiz: touch lab.html 

-ls -l haqiqatdan ham fayil qaysi vaqtda yaratilgani haqidagi ma‘lumoyaratini bilib olishimiz 

mumkin:‖ ls –l ― buyrug‘ini yozish orqali amalga oshiriladi. 

  

 

 

a) 

b) 

  

Rasm 2.10. Fayl hamda papkalarni yaratish a) va ularni huquqlarini o‘zgartirish b). 

  

---

 

16