O‟zbekiston respublikasi

Orqa miyaning asosiy funksiyalari. Orqa miyaning reflekslari. MNS ning xususiy fiziologiyasida uning faoliyati shartli ravishda o`z navbatida orqa miya, uzunchoq miya, o`rta miya,
orqa miya, miyacha, po`stloq osti tuzilmalar, bosh miya yarim sharlari po`stlog`i, vegetativ nerv sistemasi faoloiyatlariga ajratiladi.
MNSning eng qadimiy filogentik qismi - orqa miya xisoblanadi. U organizmning barcha murakkab xarakatlarini boshg`arishda ishtirok etadi. Bundan tashqarii, tana, qo`l-oyoq terisidagi ekstroreseptorlardan, proprioreseptorlardan va deyarli barcha visseroreseptorlardan keladigan impulslarni qabul qiladi. Orqa miya bo`sh muskullaridan tashqari xamma skelet muskullarini nervlaydi organizmdagi bexisob xarakat reaksiyalari orqa miyaning reflektor faoliyati natijasidir. Bu reflekslar markazlari orqa miyada joylashgan. Ba'zi reflektor xarakatlar markazlari miyaning yuqori qismida joylashgan.
Refleksning yuzaga chiqishida orqa miya pereferik reseptorlardan keladigan aferent impulslarning yuqoridagi nerv markaziga, eferent impulslarni esa shu markazdan muskullarni o`tkazadi. Demak, orqa miya ikkita asosiy faoliyatni reflektor markaz va o`tkazuvchi yo`l markazini bajaradi. Orqa miyada simpatik va parasimpatik nerv markazlari joylashgan. Bu markazlar ichki organlar faoliyatlarini boshqarishda, ichki muxit turg`unligini saqlashda muxim axamiyatga ega. Odamning orqa miyasi 8-bo`yin, 12-ko`krak, 5-bel, 5-dumgaza va 1-3 dum segmentlardan iborat. Uning 31 juft oldingi va 31 juft oldingi va 31 juft orqi ildizi bor. Oldingi ildizlardan markazidan qochuvchi efferent tolalar, orqa ildizlardan esa markazga intiluvchi afferent tolalar o`tgan. CH.Bell va F.Mmajadi ildizlarda afferent va efferent tolalarning qonuniy ravishda taqsimlanishni kashf etgan.
Orqa miyaning orqa ildizlaridagi tolalar soni oldingi ildizlaridagidan deyarli ikki marta ko`p. Orqa miyadagi 13 mln.ga yaqin neyronlarning faqat 3% efferent neyronlardir. qolgan 97% oral yoki interneyronlar. Afferent neyronlarning tanalari MNSdan tashqarida joylashgan. Afferent tolalarni skelet muskullariga beradigin beradigan neyronlar tanalari spinal tugunlarda, ichki organlarning sezgirligini ta'minlaydigan neyronlarning tanalari esa vegitativ nerv sistemasining ekstra va intramural tugunlarida joylashgan.
Afferent neyronning bitta o`simta bo`lib, somadan sal uzoqlashgach ikki shoxga bo`linadi. Biri reseptordan qo`zg`alishni somaga, ikkinchisini esa impulslarni hujayra tanasidan yoki bosh miyadagi neyronlarga etkazadi. Bu tolalarni qo`zg`alishini o`tkazish tezligiga, yo`g`onligiga ko`ra A, V va S guruxlariga kiritish mumkin.
Orqa miyaning markazidan ketuvchi efferent neyronlari alfa va gamma - mononeyronlarlardan xamda vegetativ nerv sistemasining preganglionar neyronlaridan iborat. Alfa- motoneyronlar Orqa miyada shakllangan signallarni skelet muskullariga etkazadi. Bu neyronlarning aksonlari muskulga yaqinlashib, ir qancha shoxchalarga bo`linadi va 10 dan to 100 gacha muskul tolalarini nervlab, xarakat birligini xosil qiladi. Gamma-motoneyronlar skelet muskullarining murakkab reseptorlar - mukul duklari ichidagi intrafuzal muskul tolalar tarangligini ekstrafuzal tolalarning qisqarishiga moslab, reseptor sezgirligini yuqori darajada bo`lishini ta'minlaydi.
Orqa miya ko`krak va bel sigmentlarining yon shoxlarida preganglionar simpatik neyronlar, dumg`aza qismida esa parasimpatik preganglionlar neyronlar joylashgan.
Orqa miyaning oraliq neyronlari o`simtalari miyadan tashqariga chiqmaydi. Bu o`simtalarning yo`nalishiga ko`ra asl spinal va proyeksion interneyronlar tafovut qilinadi. Spinal neyronlar dendridlari va aksoni bir nechta yondosh sigmentlar sohasida tarqaladi. Proyeksion intorneyronlar aksonlari esa orqa miyaningsh ko`tariluvchi yo`llarini tashkil qiladi.
Orqa miyaning bajaradigan reflektor faoliyatlari doirasi juda keng. U deyarli barcha xarakat reflekslarini yuzaga chiqarishda ishtrok etadi (bosh muskullari xarakatidan tashqari), shu bilan birga siydik ajratish va jinsiy faoliyat, to`g`ri ichak faoliyati, haroratining barqarorligini saqlab turish va modda almashinuvini boshqarish, ko`pchilik qon tomirlarining tonusini saqlash bilan bog`liq bo`lgan reflekslarni yuzaga chiqaradi.