O‟zbekiston respublikasi

MAVZU: 19. SEZGI A‟ZOLARINING TUZILISHI.

Maruza rejasi:

1. 
   Sezgi a‘zolari va analizator haqida tushuncha.
   
2. 
   Tashqi, o‘rta va ichki quloq. Eshitish naylari, ularning funktsional ahamiyati va tuzilishi.
   

2. 
   Suyak va pardali labirintlar. Yonoq, uning tuzilishi va ahamiyati.
   
3. 
   Ko‘z gavhari va yordamchi apparatlar.
   
4. 
   Ko‘zning qon tomirlari va nervlari. Ko‘z innervatsiyasi, ko‘z anomaliyalari.
   
5. 
   Yaqindan va uzoqdan ko‘rish. Ko‘rish qobiliyatining kishi yoshiga binoan o‘zgarish xususiyatlari.
   

Tayanch iboralar: analizatorlar, retseptorlar, tashqi quloq, o‟rta quloq, ichki quloq, daxliz-yonoq a‟zo, ko‟z gavhari, yordamchi qismlari, ko‟rish ervi, shox parda, kamalak parda, to‟r parda, yaqindan ko‟rish, uzoqdan ko‟rish.

Sezgi a‘zolari deyilganda maxsus tuzilishlarga ega bo‘lgan, ichki xamda tashqi muxit tomonidan bo‘ladigan turli ta‘sirotlarni sezish, ularni nerv impulsiga aylantirish va bosh miya po‘st moddasiga uzatish qobiliyatiga ega bo‘lgan a‘zolar tushuniladi. Xar bir sezgi a‘zosi faqat uziga xos bo‘lgan ta‘sirotni sezish qobiliyatiga eg‘adir. Masalan, ko‘rish a‘zosi faqat yorug‘lik nuri ta‘sirini, eshitish a‘zosi - tovush tulkinlarini, ta‘m bilish va xid bilish a‘zolari esa kimyoviy moddalar ta‘sirini seza oladilar.

Analizator deb ta‘sirotlarni qabul qiluvchi maxsus nerv oxirlari - retseptorlar, oraliq va
markaziy nerv xujayralari va ularni bog‘lovchi tolaradan tashkil topgan nerv tizimining bir qismiga aytiladi. Xar bir analizatorning ishi retseptorlardan boshlanib, tashqi va ichki muxitdan qabul kilingan ta‘sirotni nerv impulsi xoliga aylantirib maxsus neyronlar zanjiri orqali bosh miya yarim sharlariga yetkaziladi. Analizatorning asosiy komponentlaridan biri nerv oxirlari - retseptor apparatidir.
Retseptorlar turli to‘qimalar va organlarda joylashgan, chunonchi ko‘zda, kulokda, ta‘m bilish, xid bilish a‘zolari va boshqa maxsus sezgi a‘zolarda. Analizatorlar faoliyati orqali organizmga ta‘sir etuvchi tashqi va ichki muxit faktorlar yig‘indisi turli xislar va sezgilar xolida aks etiladi.