O‟zbekiston respublikasi

Hid sezish a‟zosi.

Hid sezish a‘zosi (organum olfactus) bumn bo'shlig'ining yuqori qismida yuqori bumn chig'anog'i va bumn to'sig'ining o'rta qismi shilliq pardasida (regio olfactoria) joylashgan alohida sezuvchi hujayralardan iborat. Bu sohani yuzasi 480 mm2 bo'lib, hidlov hujayralarining soni 160 millionga yaqin, ular hidlov va qo'llab turuvchi hujayralarga bo'linadi. Hidlov hujayralari ko'p sonli kiprikchalar bilan qoplangan bo'lib, ular uni havo bilan uchrashadigan yuzasini ko'paytirib turadi va umumiy yuzasi 5-7 m2 yetadi. Bu hujayralarining markaziy o'simtalari 15-20 hidlov nervlari (nn.olfactorii) ni hosil qiladi. Hidlov nervi g'alvir suyakning ilma-teshik plastinkasidan o'tib kalla ichiga kiradi va hidlov so'g'onida tugaydi.

Teri analizatori. Terining tuzilishi.

Teri tana yuzasini qoplab, xilma-xil funktsiyalarni bajaradi. Teri nafaqat tashqi muhit ta‘sirotlardan tanani himoya etadi, balki nafas olish, tana haroratini idora etish, almashinuv jarayonida hosil bo‘lgan moddalarni ajratish vazifalarni bajaradi. Odam terisining sathi o‘rta hisobda 1,6 - 2 m² teng bo‘ladi. Bir sutka davomida odamda 500 ml suv, tuzlar va oxirgi azotli birikmalar ter bilan birga organizmdan chiqib turadi. Teri vitaminlar almashinuvida ham faol qatnashadi. Ultrabinafsha nurlar ta‘sirida terida vitamin D sintezlanadi. Terida joylashgan sezuvchi retseptorlar temperaturani, bosimni, og‘irikni va boshqa ta‘sirotlarni qabul qiladi. Ta‘sirot xususiyatiga qarab sezuvchi nerv oxirlari mexanoretseptorlar, xemoretseptorlar, notsiretseptorlar va boshqa retseptorlarga bo‘linadi. Tuzilishi jixatdan teridagi sezuvchi nerv oxirlari erkin va erkin bo‘lmagan nerv oxirlariga bo‘linadi. Erkin nerv oxirlari faqat nerv tolasining o‘q tsilindrining oxirgi shoxlaridan iborat. Erkin bo‘lmagan nerv oxirlarida nerv tolasining barcha tarkibiy qismlari bo‘ladi, chunonchi o‘q tsilindr va uning shoxlari, gliya hujayralari bo‘ladi.
Terida retseptorlarni soni bir xil emas. Masalan, boldir sohasidagi terida 10 mm² sathda 1 retseptor uchraydi, barmoqning uchlaridagi terida esa - 230. Bu retseptorlar teri analizatorining periferik qismlari hisoblanadi.