O`zbekistоn respublikasi

5-расм. Шойи акация ва Орхиддошлардаги оддий ва мурккаб чанглар (Поддубная-Арнольди, 1954)
А-Cypripedium insigneнинг ўсган ва ўсмаган оддий чанги; Б-Acacia dealbataнинг ўсган ўсмаган мураккаб чанглари; В-calanthe veichilнинг тетрадали ўсган ўсмаган чанги; Г-Platanthera biofolla ўсган ўсмаган чанглари ҳаммаси бир-бири билан қўшилиб поллин деб аталадиган умумий массани ҳосил қилган.
3-мавзу Чанг донасининг вегетатив ва генератив хужайрасини
хосил бўлиши.
Режа:
1.Вегетатив ва генератив хужайранинг цитокимёси.
2.Вегетатив генератив хужайранинг вазифаси.
3.Спермиогенез.
4.Чанг донаси пустинингтузилиши.
5.Оталик гаметофитининг эволюцияси.
6.Мейознинг зигота, гамета ва спора типи.


Генератив ва вегетатив ҳужайраларнинг ҳосил бўлиши. Бир ядроли чанг донасининг бўлиниши митоз усулида амалга ошади (2-расм. ц-щ; 4,а). Бўлиниш урчуқлари метафазада, чанг донасини пўстига нисбатан кўндаланг ҳолда жойлашади. Бўлиниш урчуғининг бир томони чанг донасининг пўсти яқинида, икккинчи томони цитоплазма юзасига яқин, вакуола ёнида жойлашади. Бўлиниш урчуғининг пўстига яқин кўндаланг жойлашганлиги туфайли ҳужайрани иккига бўладиган яссилик битта ҳужайра учун цитоплазманинг оз қисмини, цитоплазманинг қолган қисми иккинчи бошқа ҳужайрани ҳосил қилади (4-расм.б-г). Бунинг натижасида бир ядроли чанг донаси тенг қисмларга бўлинмаганлигидан турлича катталикдаги иккита ҳужайра ҳосил бўлади. Кичкина ҳужайра генератив ёки сперматоген, катта ҳужайра эса вегетатив ёки сифоноген деб аталади (4-расм. д-е).
Генератив ҳужайранинг пўсти ҳосил бўлиши билан унда каллоза тўплана бошлайди. Бу жараёнда ҳужайрани чанг донасидаги ҳолати қатъий белгиланади. Генератив ҳужайранинг пўстида каллоз қисқа вақт 12 соат мобайнида ҳосил бўлади. Бу даврда генератив ҳужайра юмшоқлана бошлайди, чанг донасининг пўстидан ажаралади, шундан сўнг каллоза йўқолади. Бу вақтда генератив ҳужайранинг пўсти вегетатив ҳужайранинг асл пўстидан ажралади (4-расм. ж-к).
Чанг донасини пўстидан ажралган генератив ҳужайра, унинг ўртасига ўта бошлайди. Унинг ҳаракати давомида юмалоқ кўринишдан, дастлаб овал, кейин чўзиқ кўринишга эга бўлади. Генератив ҳужайранинг ҳаракати ва уни чўзиқ шаклга келиши микронайлар воситасида рўй беради. Генератив ҳужайрани чанг донасини деворидан ажралишида микронайлар унинг пўсти яқинида зичлашади, бир бирига параллел ҳолда генератив ҳужайрани ўқига нисбатан ҳар томонидан ўрайди.
Чанг донаси ҳосил бўлишининг дастлабки даврида вегетатив ва генератив ядролар ўзаро кам фарқ қилади, улар юмалоқ, Фельген реакциясини фаол, намоён қилади (6-расм.1).
Интерфазанинг бошланиш даврларида вегетатив ва генератив ядроларда хроматин ингичка узун толалар кўринишида бўлади. Чанг донаси ривожланиб борган сари ядронинг тузилмалари ўзгариб, ўзаро фарқланадиган ҳолга келади (6-расм.2). Генератив ҳужайра чанг донасини ўртасига сурилиши даврида ядродаги хроматин тиғизлашади. Ядрони ўлчами кичиклашади ва у йўқола бошлайди. Вегетатив ядродаги ўзгаришлар аксинча, хроматинни сийракланиши билан содир бўлади. Вегетатив ядро аниқ шаклини йўқотади, хроматин иплар деконденсацияланиб, ядроча йўқолади (6-расм. 3-7). Чанг доналарининг ривожланиши тамаки, лилия, пиёз, традесканция каби айрим ўсимликларда вегетатив ва генератив ҳужайрани ҳосил бўлиши билан тугайди.