2. Komponentlarning eritma ustidagi bugʻ bosimi. Moddalarning bugʻ bosimi fundamental xossalardan biri boʻlib, u bir qancha boshqa xossalarni belgilaydi. Bu eritmalar uchun ham taluqlidir. Eritmalarning bugʻ bosimi eritmaning tarkibi va uning komponentlarining xossasiga bogʻliq. Bu bogʻlanish Raul qonunida õz ifodasini topgan. Raul qonuni oldin tajriba natijalari asosida topilgan va sõngra nazariy hisoblab chiqarilgan. Po- toza maddaning P- toza moddaning eritmadagi bugʻ bosimi bõlsa doimo Po >P bõladi. Po-P=∆P eritma bugʻ bosimining pasayishi deyiladi. Po-P/Po- bugʻ bosimining nisbiy kamayishi. Raul qonuniga muvofiq birinchi komponent bugʻ bosimining nisbiy kamayishi ikkinchi komponentning milliy nisbatiga teng.
B
u tenglamadan
V a
Umuman qandaydir i- maddaning eritmadagi bugʻ bosimi.
Pi= NiPi tenglamalar bir xil manga ega boʻlgan Raul qonunining turli kõrinishidir.
Bu qonunni nazariy keltirib chiqaramiz:
Eritma õz buği bilan muvozanatda bõlganda har qaysi komponentning eritmadagi va bugdagi kimyoviy potensiallari õzaro teng boʻladi. Masalan, i- komponent uchun: Mi = M'i, komponentning eritmadagi va bugʻ fazadagi kimyoviy potensiali. Agar i- komponentning bugi ideal gazlar qonuniga b õysunadi deb faraz qilinsa quyidagi tenglamaga muvofiq.
B undan:
D emak, agar M1 , M2 – erituvchi va eruvchining kimyoviy potensiallari P1, P2 – erituvchi va eruvchi moddalarning eritma ustidagi parsial bugʻ bosimlari bõlsa:
Muvozanat holatda esa
b
u tenglamaning chap tomonini p i o dan Pi gacha õng tomonini Ni=1 dan Ni gacha integrallansa
P i o, Pi – toza i komponentning va shu komponentning eritmadagi konsentratsiyasini Ni bõlganda eritma ustidagi bugʻ bosimi quyidagi formuladan bir birida cheksiz nisbatda eriydigan 1 va 2 suyuqliklar uchun
Eritmaning umumiy bugʻ bosimi P komponentlarining eritmadagi bugʻ bosimlarining yigʻindisiga teng.
A
gar N2=1-N1 ekanligini eʼtiborga olinsa:
Quyidagi tenglamalarning grafik ifodasi tasvirlangan.
Cheksiz suyultirilgan eritmalar uchun Raul qonuni faqat erituvchiga nisbatan tõgri keladi, erigan modda uchun esa qõllanilmaydi. Raul qonuni dastlab bevosita tajriba asosida topilgan bõlib, keyin nazariy jihatdan ham isbotlandi.
Raul qonuniga muvofiq eritmaning bugʻ bosimi milliy nisbati N bilan õzgarishi tõgri chiziqli lekin real eritmalar bu qonundan mustasnodir. Real eritmalar uchun Raul qonuni: P1=Po 1×a1; P2= Po2-a2 chetlanish ikki xil: musbat va manfiy boʻlishi mumkin. Musbat chetlanishda tajribada bevosita kuzatilgan bugʻ bosimi Raul qonuniga muvofiq hisoblangan buğ bosimdan ortiq bõladi. Agar turli xil malekulalar orasidagi tortishuv energiyasi bir xil molekulalar orasidagi tortishuv energiyasidan kichik bõlsa, musbat chetlanish sodir boʻladi. Manfiy chetlanishda aksincha holat kuzatiladi. Musbat chetlanishda CH3COCH3-CS2, yani aseton- uglerod (IV) sulfid, manfiy chetlanishga CH3COCH3-CHCl3, HCl-H2O aralashmalar misol boʻla oladi.
Chetlanishning sodir bõlishiga komponentlarning dissotsiyalanishi yoki assotsiyalanish ham sabab boʻladi. Komponentlar birikma hosil qilsa manfiy chetlanishda hosil beradi, toza komponenetlarda ularni aralashtirishdan oldin mavjud boʻlgan assotsiyalarning dissotsiyalanishi esa musbat chetlanishda olib keladi. Musbat chetlanishda eritma tayyorlash jarayonida issiqlik yutiladi. Manfiy chetlanishda esa aksincha issiqlik ajraladi. Bu xil chetlanish sababli bugʻ bosimi tarkib diagrammasida N1 va N2 õzgarishi bilan egri chiziq hosil boʻladi. Sistema isitilgan sari musbat chetlanish kamayadi.sovutilgan sari esa kuyadi. Eritma kuchli sovutilganda ikkita suyuqlik qavati hosil boʻladi, komponentlar bir birida chekli eeiy boshlaydi. Solishtirma elektr õtkazuvchanlik. Elektrolit eritmasidagi ilmlar tartibsiz harakatda boʻladi. Eritma orqali elektr oqimi õtkazilganda ionlarnin harakati tartibga tuwib, ular katod hamda anod tomon elektr zaryadini tashib, eritmaning elektr tokini õtkazishiga sababchi boʻladi.
Eritmalarning elektr oʻtkazuvchanligini ularning elektr tokini õtishiga kõrsatgan qarshiligi orqali ifodalash mumkin. Maʼlumki, õtkazgichda kuzatilgan qarshilik.
R= l/S Boʻladi bunda:
L-õtkazgichning uzunligi:
S- uning kõndalang kesim yuzasi.
r- solishtirma qarshilik. r- ning teskari qiymatiga, yani 1/r=¥ -solishtirma elektr õtkazuvchanlik deyiladi.
Yuqorida aytib oʻtilganidek, solishtirma elektr õtkazuvchanlik eritma konsentratsiyasining õzgarishi bilan õzgaradi. Bu miqdorni oddiy ifoda bilan yozib bolmaydi. Amalda solishtirma elektr õtkazuvchanlikdan foydalanish ancha noqulaydir. Shuning uchun koʻpincha ekvivalent elektr õtkazuvchanlikdan foydalaniladi.
Ekvivalent elektr õtkazuvchanlik- bir biridan 1m uzoqlikdagi 1m2 tekis yuzaga ega boʻlgan elektrodlar orasiga joylashib, tarkibida 1 kg – ekvivalent erigan modda bolgan eritmaning elektr õtkazuvchanligidir.
E kvivalent elektr õtkazuvchanik ¥ quyidagi tenglamalar bilan ifodalanadi. Bu yerda: C- eritmaning ekv bilan ifodalangan kinsentratsiyasi., V- kinsentratsiyasiyaga teskari miqdor – eritmaning suyultirilganligi erigan modda tutgan eritma hajmi m3
Ekvivalent elektr õtkazuvchanlikning eritma suyultirilishi bilan õzgarishi.
