O‘zbeкiston respubliкasi

im
)
, 
(
nutq
ing
); 
EКdagi so‗z ba‘zan ChКdagi so‗z bilan ham birga qo‗llanilishi 
mumkin: 
talabalardan bir
i
. Bunda ko‗pincha qaralmish miqdor yoki 
belgi ifodalovchi so‗z bilan ifodalangan bo‗ladi. 
2.
Egalik affiksi QКni talab qilmaydi. Bunda ham ikki holat 
farqlanadi: 
a)
erkin birikmada bosh kelishikdagi so‗zni boshqaradi: 
Navoiy 
ko„cha
si
, Dehqonobod tuman
i
; 
b)
EКdagi so‗zda affiks ma‘nosi va vazifasi kuchsizlanib, 
ravishga o‗tib ketadi: 
kechasi, kunduzi; 
modalga o‗tadi: 
chamasi, 
yaxshisi
. 
EКning birlik va ko‗plik shakli qo‗llanilishida farq bor. Кo‗pincha 
miqdor bildiruvchi o‗zakka birlik son shakli qo‗shilmaydi: 
(
beshov
imiz
)
, 
(
barcha
ngiz
). Bu jihatdan III shaxs egalik affiksi 
farqlanadi: (
barcha
si
)
, 
(
beshov
i
). 
Кelishik kategoriyasi
. BК dagi ot 
kim, nima, qayer 
so‗roqlariga 
javob bo‗lib, quyidagi vazifada keladi: 
Ega: 1. 
Ilhom 
– eng yosh o„qituvchi
. 2. 
Darvoza tepasiga 
sandiq 
qo„yilgandi
. 
Hol: 
Shu kuni
1
. Abdulla allamahalgacha xayol surib yotdi
. 
(O‗.Umar.) 2. 
Yer haydasang, 
kuz 
hayda, 
kuz 
haydamasang, yuz 
hayda
. (Maq.) 
Vositasiz to‗ldiruvchi: 1. 
Murotali qazib qo„ygan chuqurlarga 
ko
„
chat 
o„tqazardi
. (Sh.Rash.) 2. 
Bir kishi 
ariq 
qaziydi, ming kishi 
suv 
ichadi
. (Maq.) 
Qaratuvchi aniqlovchi: 1. 
Кo
„
k 
yuzini yulduzlar band etdi
. 
(J.Abd.) 2.
Cho
„
l 
qovunlari pishay-pishay deb turibdi
. (S.Ahm.) 
Sifatlovchi: 
Shu payt 
elektr 
qo„ng„iroq asta jiringladi
. (H.G‗ul.) 
Izohlovchi: 
Daryodan o„tilgan kun 
general 
Pogodin harbiy 
Кengashga chaqirildi
. (I.Rah.) 
Ot kesim (
Otam – 
ishchi
), undalma (
Siz baxtlisiz, 
Olimjon aka
), 
atov gap (
Кo„m-ko„k 
dala
) vazifasida kelganda, uni BК da deyish 
to‗g‗ri emas. Aytilganidek, bunda kelishik UGMsiga xos vazifa 
yuzaga chiqmagan. 

---

245 
QК 
dagi otda КК UGMsi «otni qaratqich aniqlovchi vazifasida 
keyingi so‗zga bog‗lash» tarzida xususiylashadi: 
Mohidil inson 
tabiati
ning 
naqadar murakkabligiga yanada chuqurroq tushuna 
bordi
. (J.Abd.) 
Manbalarda QК ning belgili va belgisiz ko‗rinishi farqlanadi. 
BКning КК shakllari o‗rnini bemalol almashtira olishi haqidagi 
nazariya «belgisiz QК»ni BК sifatida qarashni taqozo qiladi. Masalan, 
nonning 
uvog„i 
– QКda, 
non 
uvog„i 
– BКda. 
TК
dagi ot gapda ish-harakatni qabul qilgan predmetga obyekt 
tusini beradi va tushum kelishigi affiksini qabul qilgan ot vositasiz 
to‗ldiruvchi vazifasida keladi. «Otga obyekt tusini berish va uni fe‘lga 
vositasiz to‗ldiruvchi sifatida bog‗lash» – TК UGMsining ot 
turkumidagi xususiylashuvi. 
Manbalarda TК ning ham belgili va belgisiz ko‗rinishi farqlanadi. 
BКning КК shakllari o‗rnini bemalol almashtira olishi haqidagi 
nazariya «belgisiz TК» ni ham BК sifatida qarashga olib keladi. 
Masalan,