O‘zbeкiston respubliкasi


So„zning morfemik strukturasidagi o„zgarish



Download 3,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet109/382
Sana14.06.2022
Hajmi3,47 Mb.
#669866
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   382
Bog'liq
hozirgi ozbek tili

So„zning morfemik strukturasidagi o„zgarish
. Til taraqqiyoti 
natijasida so‗zning semantik, fonetik strukturasida bo‗lgani kabi, 
morfemik tarkibida ham jiddiy o‗zgarish yuz beradi. Ularning har xil 
ko‗rinishi bor: 
1)
so‗z va qo‗shimcha birlashib, so‗z 
tublashishi 
mumkin: 
yuksa
l

yuksa
k, 
qish
loq, 
ko„rpa
cha

2)
so‗z va qo‗shimcha birlashib, 
yaxlitlanishi 
mumkin: 
biron, 
biror, bezor
; (qo‗shimcha bunday zichlashishi natijasida o‗z invarianti 
– morfemasidan uzilishi mumkin); 
3)
so‗z va qo‗shimcha orasidagi aloqa 
soddalashishi 
mumkin: 
yumsho
q
, qatti
q

4)
so‗z qo‗shimcha holiga kelishi, murakkab qo‗shimchalar bir- 
biriga qo‗shilib ketishi, ya‘ni 
birlashishi 
mumkin: 
borib 
yotib
di – 
borib 
yatip
ti –boryotipti– bor
yap
ti; ning + i=niki

Morfemalarning 
funksional-semantik 
tasnifi

Morfema 
funksional-semantik xususiyatiga ko‗ra 2 guruhga bo‗linadi: 
1)
derivatsion morfema; 
2)
grammatik morfema. 


147 
Derivatsion morfema so‗zga qo‗shilib, yangi so‗z hosil qiladi. 
Yangi so‗z yangi lug‗aviy va grammatik ma‘noga ega bo‗ladi. 
Masalan, 
paxta 
leksemasi 
-chi 
affiksini olib, 
paxtachi 
so‗zi vujudga 
keladi. Yangi lug‗aviy ma‘no yangi grammatik ma‘noni ham vujudga 
keltiradi: narsa-buyum oti shaxs otiga aylanadi. Shu bilan birgalikda, 
yangi so‗zning valentlik imkoniyati ham asos so‗znikidan keskin 
farqlanadigan holga keladi. 
Grammatik morfema asosiy xususiyatiga ko‗ra uchga ajraladi: 
1)
lug‗aviy shakl hosil qiluvchi morfema; 
2)
sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema; 
3)
lug‗aviy-sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema. 
Lug‗aviy shakl hosil qiluvchi morfemaleksema lug‗aviy 
ma‘nosini nutqqa moslashtirish vazifasini bajaradi. Masalan, 
kitob 
leksemasining sememasida birlik va ko‗plik ma‘nosi noma‘lum. Son 
lug‗aviy shakl hosil qiluvchibo‗lgan -
lar 
uni ko‗plik tomon 
muayyanlashtiradi. Bu morfemaning o‗ziga xos turi 
lug„aviy-sintaktik 
shakl 
hosil 
qiluvchi 
morfema 
bo„lib, 
lug‗aviy 
ma‘noni 
muayyanlashtirish, nutqqa xoslash bilan birga ((
kel

Download 3,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   382




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish