O‘zbeкiston respubliкasi

iqbol 
(Yo.Mirz.). 
Uning odobida, uning 
xulqida, insoniy 
kamolot 
mavjud, barqaror 
(Uyg‗.). 
Tabiatan serzavq 
va har narsaga qiziquvchi bo„lgan Sodiq uchun har hunar zavq 
baxsh 
etar
, ko„nglini ko„tarar, sog„lig„ini saqlardi 
(Shuhrat). 
Кundan kunga 
yashnamoqda 
ko
„
rking,jamoling
. 
(G‗ayr.) 
Bahorning fikri bulut 
bosgan osmonday qorong„ilashdi-yu, ko„z oldini tuman
chulg
„
adi 
(Sh.Rash.). 
Yaxshi qoling, sevgan yurt-u 
diyorim 
(Hamza). 
Badiiy nutqda ilmiy, rasmiy, publitsistik va so‗zlashuv uslubiga 
xos birlik ham bemalol ishlatilaveradi. 
So„zlashuv leksika
siga oddiy so‗zlashuv nutqiga xos, erkin 
muomalada qo‗llaniladigan, adabiy til uchun me‘yor bo‗lmagan 

---

129 
leksema kiradi
: ketvorgan, po„rim, qitday, mullajiring 
kabi. Misollar: 
O„ylab ko„rsam, sarkotib odamga shundan bop sovg„a yo„q ekan. 
Ruchkaning 
poshshaxoni
, perosi oltindan 
(N.Saf.
). Shomahdiyevning 
qilig„i ma‟lum: jahli chiqib bir 
sannab ketsa
, uning 
chakagini bosish 
asov tuyani cho„ktirishdek mashaqqat 
(A.Muhid
.). Qizlaringizni 
jerkiysiz
, 
so
„
kasiz
... Xo„sh, nima uchun To„lani yumshoq paxtaga 
o„rab 
papalaysiz?
! 
(M.Ism.
) 
Jillaqursa 
juvoldiz bilan qarashay dedim 
(Oybek). 
Enang besh-o„n tanga pul so„rab yubordi. Bo„lsa, chiqarib 
ber, 
boyoqishla
r chaynab tursin. 
(Oybek) 
Maza qilib kartoshkani 
tushirib 
tursang... 
(Say.) 
So‗zlashuv leksikasiga kiradigan leksemaning tegishli ifoda 
semasi «so‗zlashuv nutqiga xos» deb yuritiladi. 
Leksemaning uslubiy xoslanganligi ularning boshqa bir uslubda 
qo‗llanmasligidan dalolat bermaydi. Masalan, so‗zlashuv uslubi erkin 
uslub sanaladi va unda boshqa uslub unsurini bemalol ishlatish 
mumkin. Ammo leksemani ma‘lum bir uslubda qo‗llash nutq 
me‘yoriga muvofiq bo‗lishi lozim. 
FRAZEOLOGIYA 
 
38-
 
§. Frazeologiya haqida 
 
Frazeologiya (gr. 
phrasis 
– ―ifoda‖, logos – ―ta‘limot‖) atamasi 
ikki ma‘noda ishlatiladi: 1) til frazeologik tarkibini o‗rganuvchi 
tilshunoslik sohasi; 2) shu tilning frazeologizmi majmui. 
Frazeologiyaning o‗rganish predmeti frazeologizmning tabiati va 
substansional xususiyatlari hamda ularning nutqda amal qilish 
qonuniyatidir. 
Frazeologizm til hodisasi sifatida lison va nutqqa daxldor 
birlikdir. Birdan ortiq mustaqil leksema ko‗rinishining birikuvidan 
tashkil topib, obrazli ma‘noviy tabiatga ega bo‗lgan lisoniy birlik 
frazeologizm deyiladi: 
tepa sochi tikka bo„lmoq, sirkasi suv 
ko„tarmaslik, o„takasi yorilmoq, do„ppisi yarimta, ikki gapning birida, 
boshga ko„tarmoq 
va h. 
Frazeologizm 
ibora, frazeologik birlik, turg„un birikma, barqaror 
birikma, frazeologik birikma 
atamalari bilan ham yuritiladi. 

---

130 
Frazeologiya 
leksikologiya 
bo‗limining tarkibiy qismidir. 
Frazeologizm tashkil etuvchisiga ko‗ra qo‗shma leksema, so‗z 
birikmasi va gapga o‗xshaydi. Biroq ular ko‗proq qo‗shma leksema 
kabi til jamiyati ongida tayyor va barqaror holda yashaydi. Boshqacha 
aytganda, frazeologizm lisonda barcha lisoniy birliklarga xos bo‗lgan 
umumiylik tabiatiga ega va nutqda xususiylik sifatida namoyon 
bo‗ladi. 
Frazeologizm lug‗aviy birlik bo‗lganligidan u nutq jarayonida gap 
tarkibida bir mustaqil so‗z kabi harakat qiladi – bir gap bo‗lagi yoki 
kengaytiruvchi sifatida keladi: 1. 
Madamin bo„yniga qo„yilgan 
aybnomadan tamom