O‘zbeкiston respubliкasi

Dialektal leksika. 
Ma‘lum bir hududda yashovchi kishilar 
nutqiga xos leksema dialektal leksika deyiladi. Ular ilmiy 
terminologiyada dialektizm deb yuritiladi. Misollar: 
kallapo„sh 
(Buxoro) – do‗ppi, 
g„o„z 
(Xorazm) – yong‗oq, 
mishiq 
(Farg‗ona) – 
mushuk, 
poku 
(Samarqand) – ustara. 
Badiiy adabiyot va kinofilmlarda mahalliy koloritni aks ettirish, 
asar qahramonlari nutqini real berish maqsadida dialektizmlardan 
foydalaniladi. (Lekin bu dialektal leksema tilda o‗rnashdi degani 
emas, albatta. Badiiy adabiyot va kinofilmlarda shevaga xos 
unsurlarni ishlatish me‘yor doirasida bo‗lmog‗i lozim). 
Ayrim leksemalar adabiy tilda boshqa, shevada boshqa ma‘noda 
ishlatiladi. Masalan, 
pashsha 
leksemasi sememasi lug‗atda «yozgi 
qo‗sh parda qanotli hashorat» deb berilgan. Biroq ayrim shevalarda u 
chivin 
leksemasi o‗rnida ishlatiladi. «Ikki qanotli, uzun mo‗ylovli qon 
so‗ruvchi mayda hashorat» sememasiga ega bo‗lgan 
chivin 
leksemasi 
esa, 
pashsha 
leksemasi o‗rnida ishlatiladi. Masalan: 
Ajal etmay o„lmas 
Boysunning 
xoni, 
Besabab 
chiqmaydi 
chivinning 
joni 
(«Alpomish»dan) gapidagi (
chivin
) so‗zi kunduzi uchadigan qo‗ng‗ir- 
qora tusli mayda hashoratni ifodalasa, 
Atrofda g„uv-g„uv pashsha: 
oyoqlarga yopishadi, burun kataklariga suqiladi, quloqni uzadi 
(Oybek) gapidan 
pashsha 
so‗zi yuqoridagi izohning atamasi. Yoki 
irkit 
leksemasi abadiy tilda «kir, iflos» degan ma‘no bilan qo‗llansa, 
ayrim shevada «ayron xalta», boshqasida esa «beo‗xshov, qo‗pol 
ko‗rinishli» ma‘nosiga ega. Demak, ba‘zan leksemalar umumiste‘mol 

---

124 
birlik bo‗lsa, uning ayrim ma‘nosi shevaga xos hisoblanadi. Demak, 
ayrim adabiy tilga xos so‗zlarning dialektal sememasi ham mavjud. 
Dialektal leksemani ham uning adabiy tildagi muqobiliga sinonim 
sanamaslik lozim. Chunki ular ham adabiy tilda so‗zlashuvchi barcha 
kishilar uchun ijtimoiy qiymat kasb etmagan.