O‘zbeкiston respubliкasi

Semantik-funksional shakllangan gap 
ham egasiz gapning 
alohida ko‗rinishi: 
1. – Bugun bormoqchimisan? – 
Ha. 
2. – U ham 

---

386 
bormoqchimi? 
–Yo
„
q. 
3. – Кitobni olasanmi? – 
Bo
„
lmasam-chi!
4. 
Nasriddin xaltani uloqtirib yubordi: 
Ma! 
Sen to„y! («
Afandi 
latifalari»dan
). 5. 
Salom, 
– dedi ko„rishi bilan hamma birdan. 
Qo„llar o„tdi biqinlarning orasidan. (
G‗.G‗ul.). 
Egali gap.
Egasiz gap tilimizda chegaralangan bo‗lib, ular egali 
gapga nisbatan kam. Egali gap esa tilimizning me‘yoriy xususiyatidan 
biri. Chunki gap markazini tashkil etuvchi kesimning tarkibidagi 
[Pm] 
(kesimlik kategoriyasi) ning qismlaridan biri shaxs-son ma‘nosi 
bo‗lib, u hamisha o‗zining to‗ldirilishini, muayyanlashtirilishini talab 
qiladi. Bu esa gaplarning egali bo‗lishini taqozo qiladi. 
Aytilganidek, o‗zbek tilidagi gaplarning lisoniy strukturasi uch 
a‘zo (ega, hol, kesim) dan iborat, egali gaplarda ega pozitsiyasi bo‗sh 
bo‗lmaydi, to‗ldirilgan bo‗ladi. U nutqda esa yuzaga chiqqan hol, 
yuzaga chiqqan kesim bo‗lishi mumkin. Quyidagi ikki gapni 
qiyoslang: 
1.
 
Men kitobni o„qidim. 
2.
 
Кitobni o„qidim. 
Har ikkala gap ham [
E-H-P
m
] qolipi hosilasi bo‗lib, ularning 
kesimidagi 
[Pm]
ga xos shaxs-son qo‗shimchalari ega, uning tabiati 
(qaysi shaxs, son) haqida to‗liq axborot berib turibdi. Har ikkala gap 
uchun ham ega – I shaxs birlikdagi kishilik olmoshi. Biroq, ulardan 
birinchisida bu lisoniy to‗liqlik (ega pozitsiyasining bo‗sh emasligi) 
nutqda 
namoyon 
bo‗lgan, ikkinchisida esa nutqiy ehtiyoj 
bo‗lmaganligi tufayli yuzaga chiqmagan. Кo‗rinadiki, har ikkala gap 
ham lisoniy egali, ega pozitsiyasi to‗ldirilgan gap qismining hosilasi. 
Egali gaplarning o‗zi quyidagi turlarga ajratilishi mumkin: 
1)
egasi ifodalangan (nutqda namoyon bo‗lgan) gap; 
2)
egasi ifodalanmagan (nutqda namoyon bo‗lmagan) gap.