O‘zbeкiston respubliкasi

37-
 
§. Uslubiy xoslanganlik jihatidan o„zbek tili leksikasi 
 
Leksema nutq uslubiga munosabatiga ko‗ra uslubiy betaraf va 
uslubiy xoslangan turlarga ajraladi. 
Uslubiy betaraf leksika. 
Uslubiy betaraf leksema barcha 
uslublarda birdek va bab-baravar ishlatilaveradi va uning ifoda 
semalarida uslubga munosabat «uslubiy betaraf» deb beriladi: 
kel
, 
bor
, 
o„t
, 
ket
, 
kitob
, 
qalam
, 
stol
, 
mashina
, 
oq
, 
qora
, 
tez
, 
sovuq
, 
faqat
, 
lekin 
va h. Lekin nutqda ko‗chma ma‘noda ishlatilganda, bu ma‘nosi bilan 
ayrim uslubga xoslanib qoladi. Masalan, 
sovuq 
leksemasi «xunuk» 
ma‘nosida (
sovuq rangli
) faqat so‗zlashuv yoki badiiy uslubga xos. 
Uslubiy xoslangan leksika. 
Uslubiy xoslangan leksikani uchga 
bo‗lish mumkin: a) 
kitobiy leksika
; b) 
badiiy leksika
; d) 
so„zlashuvleksikasi
. 
Ilmiy, rasmiy va publisistik leksikaga mansub birliklar 
umumlashtirilib, 
kitobiy leksika 
deb yuritiladi: 
1)
ilmiy leksikaga oid birlik: 
integral
, 
meridian
, 
tangens
, 
olmosh
, 
bo„lish
, 
ko„paytirish
; 
2)
rasmiy leksikaga oid birlik: 
bayonnoma
, 
buyruq
, 
farmon
, 
qo„mita
, 
sessiya
, 
tashkilot
; 
3)
publitsistik leksikaga oid birlik: 
jangovar
, 
mafkura
, 
ilg„or
, 
ittifoq
, 
jahon
, 
afkor, global
. 
Bunday leksemaning uslubga xoslikni ko‗rsatuvchi ifoda semasi 
«ilmiy nutqqa xos», «rasmiy nutqqa xos», «publitsistik nutqqa xos» 
deb belgilanadi. 
Badiiy leksika
ga ifoda semalari sirasida «badiiy nutqqa xos» 
semasi mavjud, badiiylik bo‗yog‗iga ega bo‗lgan leksik birliklar 
kiradi: 
Mehnat bilan topadi