O‘zbeкiston respubliкasi

Grammatikaning tarkibiy qismlari, o„rganish obyekti. 
Grammatika deganda, tor ma‘noda, morfologiya va 
sintaksis 
yaxlitligi, keng ma‘noda tilning barcha qurilish sathi tushuniladi. 
Morfologiyaning 
obyekti so‗zning 
o‗zgarishi (morfologik 
strukturasi) bilan bog‗liq. So‗zning morfologik strukturasi 
– 
grammatik morfema, grammatik morfema sistemasi – morfologik 
kategoriya, so‗zning o‗zgarish asosidagi sistemasi (masalan, 
kitob, 
kitobning, kitobni, kitobga, kitobda, kitobdan 
kitob 
leksemasining 
kelishik kategoriyasi asosidagi o‗zgarish sistemasi), so‗zshaklning 
hosil bo‗lish yo‗l va usuli, vositasi, bu vositalarning turlari. 

---

163 
Grammatika va milliylik, milliy mafkura. 
Til va tafakkur, 
milliy til va milliy ruh ajralmas. Grammatikada aks etuvchi milliylikni 
uning har ikki tarkibiy qismi – morfologiya va sintaksisda yaqqolroq 
kuzatish mumkin. 
Milliy fanda milliy mafkura aks etadi. O‗zbek tilshunosligi milliy 
fan bo‗lib, u ham o‗zida milliy mafkura va milliy g‗oyani aks ettirish 
bilan birgalikda, uni targ‗ib qiluvchi vositalar sirasidan ham o‗rin 
oladi. 
Til ijtimoiy-ruhiy hodisa bo‗lganligi sababli uning me‘yorlarini 
belgilash davlatning til siyosati bilan ham bog‗liq. Yurtimiz bir asrdan 
ko‗proq mustamlakada bo‗ldi. Tabiiyki, bu xalq ruhiyatiga, tiliga 
salbiy ta‘sir ko‗rsatdi. Milliy istiqlol natijasi o‗zbek tilshunosligini 
tom ma‘nodagi mustaqil fan sifatida o‗zbek tilining o‗zbekona 
tabiatini ochiq-oydin o‗rganib, uni milliy g‗oya va milliy mafkurani 
targ‗ib qilishning tarkibiy qismiga aylantirdi. Bugungi kunda 
morfologiyada 
grammatik 
kategoriya 
va 
shakllarning, 
so‗z 
turkumlarining yangicha tasnifi, sintaktik hodisalarning yangi nuqtayi 
nazardan tadqiq qilinishi natijasida ta‘limga olib kirilayotgan ilmiy 
yangiliklar (jumladan, gapning markazi kesim, gap va so‗z 
kengaytiruvchilarining farqlanishi, gap bo‗laklarining darajalanishi, 
sodda va qo‗shma gap oralig‗ida uyushgan gapning ajratilishi, 
qo‗shma gapning yangicha tasnifi v.b.) fikrimizni dalillaydi. Bular esa 
grammatika, 
milliylik 
va 
milliy 
mafkura 
tushunchalarining 
uyg‗unligini ko‗rsatadi.