O‘zbeкiston respubliкasi

lisoniy imkoniyatlar xazinasini ochish va boyitish, bu 
xazinadan nutqning turli ko„rinishlarida ijodiy, unumli va 
samarali foydalanish malakalarini hosil qilishga 
qaratilgan. 
Darslikning asosiy maqsadi o‗zbek tili substansial (formal- 
funksional) tabiati ma‘lum bir qirralarining hozirgi holatini lison va 
nutq farqlanishi nuqtayi nazaridan asoslab berishdan iborat. 
Falsafiy-metodologik adabiyotlarda narsani fahmiy o‗rganishga 
zid turgan bilish usuli sifatida idrokiy (botiniy, ichki, aqliy) bilish 
qayd etiladi. Fahmiy bilish, asosan, nutq birliklarini 
alohidalik, 
hodisa, voqea 
va 
oqibat 
(AHVO) sifatida tahlil va tavsif etsa; 
umumiylik, mohiyat, imkoniyat 
va 
sabab 
(UMIS) tabiatiga ega bo‗lgan 
idrokiy bilim aniqlangan, tavsiflangan xilma-xil hodisalarning sabab 
va qonuniyatlarini, ularning mohiyatini ochishga intiladi. 
Substansial tahlilning bosh tamoyili asosida ona tilimiz qurilishini 
yoritishda lisoniy birliklarga 
umumiylik, mohiyat, imkoniyat, sabab 
(
UMIS
) va ularning voqelanishi natijasida hosil bo‗lgan nutqiy 
birliklarga 
alohidalik 
(
yakkalik
)
, hodisa, voqeylik, oqibat 
(
AHVO
) 
sifatida munosabatda bo‗lindi. Gnoseologiya (bilish umumiy 
nazariyasi)dan ma‘lumki, xususiylik umumiylikka (demak, hodisa – 
1 
Mirziyoyev Sh. M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz.– 
Toshkent: O'zbekiston, 2017. 

---

5 
mohiyatga, 
imkoniyat 
– voqelikka, sabab–oqibatga) nisbat 
berilmaguncha, u ta‘riflangan, tavsiflangan, o‗rganilgan deb sanalishi 
mumkin emas. Shuning uchun 
lisoniy imkoniyatlar tilshunosligi 
bo‗lgan substansial tahlilda bular yuksak umumiylikka ega bo‗lgan 
kategorial tushuncha sifatida juda muhim. 
Darslikda o‗zbek substantsial tilshunosligida hozirgacha amalga 
oshirilgan tadqiqot natijalarining deyarli barchasidan foydalanildi. 
Darslik bakalavriat bosqichidagi talabalar uchun mo‗ljallanganligi 
bois unda fanimizning hali yechimini topmagan munozarali nazariy 
masalalari alohida tahlil etilmadi. 

---

6