O‗zbekiston respublikasi

Markaziy bankning iqtisodiy mustaqilligi va uni belgilovchi

me‘zonlar.

B ugungi kunda Markaziy bank mustaqilligini baholash har birmamlakat

uchun banktiziminingnazoratqilinishidavaengasosiysimamlakatdamonetar
siyosatning qay darajada olib borilishini baholashda muhim o‗rin tutadi.
Markaziy bank mustaqilligini baholashda xalqaro bank amaliyotida turli xil yondashuvlar mavjud. Ulardan so‗nggilari sifatida―The New Index for Central Bank Independence‖ reytingli baholash ko‗rsatkichini keltirish mumkin. Ushbu ko‗rsatkich 0-36 ballgacha oraliqda Markaziy bank mustaqillik darajasini aniqlaydi. Bunda asosiy me‘zon qilib, Markaziy bankning 3 guruh: Monetar siyosat mustaqilligi (MSM), Personal mustaqillik (PM) va Moliyaviy mustaqillik (MM) ko‗rsatkichlariga jaratilgan holda ular ham tarkiban balli baholashga asoslanadi.
A. Monetar siyosat mustaqilligi (MSM)
A1. Markaziy bankning konservativlik darajasi yoki samarali maqsadva
vazifalarni o‗rnatishdagi mustaqilligi.

1. 
   Monetar siyosatning maqsadi faqatgina baholar barqarorligi yoki baholar barqarorligiasosiyhisoblanib,uuzoqmuddatgamo‗ljallanganmonetarsiyosatning vazifasi bo‗lsa (3ball)
   
2. 
   Monetar siyosatning maqsadi baholar barqarorligi va boshqa aspektlar, masalan, moliyaviy barqarorlik, valyuta kursi barqarorligi hamda bank sektori barqarorligini ifodalasa (2ball)
   
3. 
   Monetarsiyosatningmaqsadibaholarbarqarorligivaiqtisodiyo‗sish
   

hamda ish bilan bandlik barqarorligini ifodalasa (1 ball)

4. 
   Monetarsiyosatningmaqsadito‗g‗ridan-to‗g‗riiqtisodiyo‗sishvaishbilan bandlik barqarorligini qisman ta‘minlasa yoki baholar barqarorligini ta‘minlashga imkoni yo‗q bo‗lsa (0ball)
   

A2. Vazifalar va ko‗rsatgichlarni belgilash mustaqilligi

1. 
   Markaziy bank bir qancha ko‗rsatkichlar yoki vazifalarni, masalan, valyuta kursi,pulagregatlari,foizstavkasiyokiInflatsiyanio‗zio‗rnatishi(3ball)
   
2. 
   Markaziy bank va Hukumat birgalikda ko‗rsatkichlar vavazifalarni,
   

masalan, siyosiy bitim va kelishuvlar orqali belgilasa (1,5 ball)

3. 
   Hukumatning o‗zi maqsadga erishish vazifalarini belgilasa (0ball)
   

A3. Markaziy bank qo‗llaydigan instrumentlar mustaqilligi darajasi

1. 
   Markaziy bank o‗z maqsadlariga erishishida monetar siyosatning instrumentlarini o‗zi belgilasa (3ball)
   
2. 
   MarkaziybankvaHukumatbirgalikdamonetarsiyosatning
   

instrumentlarini o‗zi belgilasa (1 ball)

3. 
   Hukumatningo‗ziinstrumentlarinio‗zibelgilashdaqarorqabulqilsa(0
   

ball)

A4. Umumiy siyosat yuritishdagi munozaralar(konfliktlar)

1. 
   Markaziy bank siyosat yuritishda Hukumatdan mutlaq ustunligi (3ball)
   
2. 
   HukumatushbujarayondakeyinchalikMarkaziybankgaustunlikberishni
   

maqsad qilsa (0,5 ball)

3. 
   Hukumat mutlaq ustunlikka ega bo‗lsa (0ball)
   

A5. Valyuta kursi siyosati koordinatsiyasi

1. 
   Markaziy bank valyuta kursi va xorijiy valyuta kursi siyosatlari barqarorligini saqlab turadi va tijorat banklari tomonidan qaraganda Hukumatga bo‗ysinadi (1ball)
   
2. 
   Markaziy bank valyuta kursi va xorijiy valyuta kursi siyosatlariniHukumat
   

yo‗riqnomalari asosida ishlab chiqsa (0 ball)
A6. Moliyaviy nazorat

1. 
   Bank nazorati Markaziy bank tomonidan amalga oshirilsa va Hukumat organiga hisobot bersa (1ball)
   
2. 
   Bank nazorati Markaziy bank va maxsus hukumat organi bilan birgalikda amalga oshirilsa (0,5ball)
   
3. 
   Monetar siyosatning funksiyasi va bank nazorati boshqa yagona moliyaviy institut tomonidan amalga oshirilsa (0ball)
   

MSM uchun maksimal ball =12 ball
A. Siyosiy mustaqillik yoki personal mustaqillik (PM)
V1. Markaziy bank Raisinitayinlash

1. 
   Markaziy bank Raisi markaziy bank Kengashi yoki boshqa hukumat organlari bilan birgalikda xolisona tayinlansa (2ball)
   
2. 
   HukumatMarkaziy bank Raisi nomzodini kiritsa va tayinlasa, masalan, MoliyavazirliginomzodnikiritsavaVazirlarMahkamasiRaisnitayinlasa(0ball)
   

V2. Markaziy bank Boshqaruvi vazifasining amal qilish muddati

1. 
   5 yildan ortiq muddatga (2ball)
   
2. 
   5 yil muddatga (1 ball)
   
3. 
   4 yil muddatga (0,5ball)
   
4. 
   4 yildan kam muddatga (0ball)
   

V3. Markaziy bank Raisi mustaqilligi

1. 
   Markaziy bank Raisi bankning qoniqarsiz faoliyatko‗rsatayotganligi
   

ustidan nazorati yuqoriligi (1 ball)

2. 
   Agar boshqa ishtirokchilar transparent bo‗lmasa (0,5ball)
   
3. 
   Markaziy bank Raisi Hukumatga bo‗ysinsa (0ball)
   

V4. Kengash a‘zolarini tayinlash
a) Hukumat kengash a‘zolarining yarmidan ko‗pini tayinlasa yoki boshqa organlar, masalan, Moliya vazirligi nomzodlarni kiritsa va qonunchilik organi tayinlasa (3 ball)
V5. Kengash a‘zolarining vazifalarining amal qilish muddati

1. 
   5 yildan ortiq muddatga va o‗zgartirilgan (2ball)
   
2. 
   5 yil muddatga va o‗zgartirilgan (1ball)
   
3. 
   4 yil muddatga va o‗zgartirilgan (0,5ball)
   
4. 
   4 yimldan kam muddatga va o‗zgartirilgan (0ball)
   

V6. Markaziy bank Kengashida Hukumatning ishtiroki darajasi
Hukumatning Markaziy bank Kengashida hal qiluvchi ishtiroki bo‗lmasa (2

ball) ball)

1. 
   HukumatningMarkaziybankKengashidahalqiluvchiishtirokibo‗lsa(0
   

PS uchun maksimal ball =12 ball
S. Fiskal mustaqillik yoki moliyaviy mustaqillik (MM)
S1. Majburiyatlar bo‗yicha limitlar (Sek‘yuteritizatsiya qilinmagan kreditlar bo‗yicha)

1. 
   MarkaziybankningHukumatoldidahechqandaymajburiyatibo‗lmasa(3
   

ball)

2. 
   Markaziy bank majburiyatlarning bir qismini zimmasiga olganda (2ball)
   
3. 
   Markaziy bank va Hukumat majburiyatlari bo‗yicha hech qandayqonuniy
   

cheklov bo‗lmasa (0 ball)
S2. Sek‘yuteritizatsiya qilingan kreditlar bo‗yicha limitlash

1. 
   Markaziy bankning Hukumat oldida hech qanday majburiyatibo‗lmasa
   

(1,5 ball)

2. 
   Markaziy bank majburiyatlarning bir qismini zimmasiga olganda (1ball)
   
3. 
   Markaziy bank majburiyatlarni o‗z zimmasiga olishida qismancheklov
   

mavjud bo‗lsa (0,5 ball)

4. 
   Markaziy bank va Hukumat majburiyatlari bo‗yicha hech qanday qonuniy cheklov bo‗lmasa (0ball)
   

S3. Markaziy bank kreditlari bo‗yicha limitlar o‗rnatish ixtisosligidarajasi

1. 
   Markaziy bank kreditlari absolyut valyuta qiymatida ifodalansa (1,5ball)
   
2. 
   Markaziy bank kreditlarining bir qismi Hukumat daromadlari hisobidan amalga oshirilsa (1ball)
   
3. 
   Markaziybankkreditlarito‗liqHukumatxarajatlarihisobigabo‗lsa(0ball)
   

S4. Kreditlar muddati

1. 
   Markaziy bank kreditlari muddati 6 oydan oshmasa (2ball)
   
2. 
   Markaziy bank kreditlari muddati 6 oydan ortiq, lekin 1 yildan oshmasa (1 ball)
   
3. 
   Markaziy bankkreditlarimuddati bo‗yicha hech qanday cheklov yo‗q bo‗lsa (0ball)
   

S5. Foiz stavkasi

1. 
   Markaziy bank Hukumatga bozor foiz stavkasida kredit bersa (2ball)
   
2. 
   Markaziy bank Hukumatga bozor foiz stavkasidan pastroq, lekin ijobiy stavkada kredit bersa (0ball)
   

S6. Hukumat qimmatli qog‗ozlari oldi-sotdisida Markaziy bankning birlamchi bozorda ishtiroki

1. 
   Markaziy bank Hukumatning qimmatli qog‗ozlarini birlamchi bozordan sotib oluvchi sifatida emas, balki volantyor bo‗lib qatnashsa (2ball)
   
2. 
   Markaziy bank Hukumatning qimmatli qog‗ozlarini birlamchi bozordan sotib oluvchi va faol ishtirokchi bo‗lsa (0ball)
   

MM uchun maksimal ball =12 ball

Maksimal ball: MBM=MSM+PM+MM=36 ball
Markaziy bank mustaqilligini aniqlashda 25 ta mamlakatda tadqiqot
o‗tkazilagnbo‗lib,undamonetarsiyosatmustaqilligiMSMA1,A2,A3,A4,A5va

A6 agregatlari yig‗indisidan, PM V1, V2, V3, V4, V5 va V6 agregatlari yig‗indisidan, MM S1, S2, S3, S4, S5 va S6 agregatlari yig‗indisidan iborat.