O„zbekiston respublikasi

O„zbekiston moliya bozorining modeli haqida batafsil bilib oladi.

1. 
   Moliya bozori indikatorlari.
   

Sizning eng asosiy o„rganishingiz lozim bo„lgan manbangiz – bu omadsiz mijozlaringizdir.

Bill Geyts.

Globallashuv sharoitlarida industrial va rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotlarining rivojlanish bosqichlari moliya bozorlari rolini keskin oshishi bilan belgilanadi. Chunki moliya bozorlari bu sharoitlarda jahon iqtisodiyoti miqyosida na faqat moliyaviy oqimlarning samarali taqsimlanishi va qayta taqsimlanishini ta‘minlamoqda, balki mamlakatlar iqtisodiyotlari va bozorlarining raqobatbardoshiligini, sharoitlarga egiluvchan moslashishi, xavfsizlik darajasini, iqtisodiy o‗sish va rivojlanish sur‘atlarini belgilamoqda.
Ma‘lumki, risklilik darajasi tizimli, tarmoqlar, investitsiyalar jalb qiluvchi emitentlar va investorlarning risklari yig‗indisidan tashkil topadi. Moliya bozorida namoyon bo‗luvchi tizimli risklar investitsiya qilish to‗g‗risida qaror qabul qilishning
muhim komponentasi hisoblanadi. Ushbu risklarni va yuqorida aytilgan ko‗rsatkichlarni hamda ularning xavfsizlik chegaraviy (kritik) qiymatlarini baholash ekonometrik usullar va finansometrika⁹ yordamida amalga oshirilishi mumkin. Bunda ko‗p jihatdan iqtisodiy va moliyaviy xavfsizlik indikatorlari tizimi va ularning kritik qiymatlari (miqdorlari) nazarda tutiladi. Ularning bunday qiymatlarini o‗z vaqtida, oldindan va to‗g‗ri miqdoriy baholay olmaslik ishlab chiqarish va takroran ishlab chiqarish jarayonlariga moliya bozori orqali salbiy ta‘sir ko‗rsatuvchi hodisalarni keltirib chiqarishi mumkin. shuning uchun moliya tizimi va bozorining xavfsizlik, barqarorlik, raqobatbardoshlilik, risklilik va jalbdorlilik indikatorlarini bilish va ularni baholash har qanday mamlakat iqtisodiyotida muhim ahamiyatga ega.
Makroiqtisodiy va makromoliviy (jumladan, finansometrik) indikatorlar yordamida yuqorida sanab o‗tilgan sifat ko‗rsatkichlarini miqdoriy baholash, ular yordamida ifodalanuvchi moliya bozoriga hos jarayonlarni tadqiq qilish, undagi tendensiyalar dinamikasini tahlil qilish, bozor monitoringini o‗tkazish va undagi ijobiy va salbiy hodisalarni prognoz qilish, bularning natijalari asosida paydo bo‗lishi mumkin bo‗lgan xavflar va disproportsiyalar manbalarini (sabablarini) aniqlash va o‗z vaqtida ularning iqtisodiyotga va moliya tizimiga salbiy ta‘sirini oldini olish yoki darajasini oldindan pasaytirish bo‗yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish mumkin. Moliya tizimi va bozorining xavfsizlik, raqobatbardoshlilik, barqa-rorlilik va jalbdorlilik darajalarini bevosita va bilvosita miqdoriy ifodalovchi indikatorlarni
quyidagi besh guruhlarga ajratish mumkin ¹⁰:

1. 
   Makromoliyaviy indikatorlar;
   
2. 
   Iqtisodiyotda jamg‗armalar va investitsiyalar nisbatini ifodalovchi indikatorlar;
   
3. 
   Bank tizimi faoliyatining indikatorlari;
   
4. 
   Narx-navo indikatorlari;
   
5. 
   
   Moliya bozorini (undagi holat va dinamik jarayonlarni) ifodalovchiindikatorlar.
   

⁹ШохаъзамийШ.Ш. Секьюриметрика.-Т.: Узбекистонмиллийэнциклопедияси, 2005.-473 с.
¹⁰ Мальцева И.Г. Система индикаторов финансовой безопасности как основа для определения уровня системных рисков национальной финансовой системы.//Вопросы статистики, №5, 2006.-сс.14-24.
Har bir guruhga kiruvchi indikatorlar 4-chi ilovada keltirilgan.
Yuqorida keltirilgan indikatorlar va ularni baholash natijalarini tizimli qayta ishlab tahlil qilish asosida moliya bozorini xavfsizlik, raqobatbordoshlilik, barqarorlik va jalbdorlilik darajalarini, holati, tendensiyalari va muammolarini, iqtisodiyotdagi roli va funksiyalari sifatini aniqlash mumkin. Bularning barchasi moliya bozorini rivojlan-tirish yoki takomillashtirish bo‗yicha istiqbollar va ustuvor yo‗nalishlarni belgilashga hamda zarur hollarda operativ tarzda regulyativ chora-tadbirlarni ishlab chiqish va bozor faoliyatini muvofiqlashtirishda yordam beradi.