Nutqning mantiqiyligi to‘g‘rilik va aniqlik bilan chambarchas bog‘liq. Nutqning
mantiqiyligini quyidagi qoidalar ta`minlab beradi.
Mantiqiy nutq tafakkur bilan bog‘liq. Shuning uchun ham mantiqiy nutqda eng avvalo
so‘z mazmuniga katta e`tibor beriladi.
Madaniy nutqning muhim fazilatlaridan biri-nutqning o‘rinliligidir. O‘rinlilik o‘z ichiga
quyidagi me`yorlarni oladi.
Paronimlar
ma’nosini bilmaslik
So’z ma’nosiga
yetarli e’tibor
bermaslik
Fikriy noaniqliklar
quyidagi hollarda
uchraydi
mantiqiy
jihatdan
voqelikka zid bo’lgan
tushuncha ifodalovchi
so’zlarni yonma –yon
ishlatish
nutqning
mantiqiylig
i
Eng
avvalo
so`zlar
ma`nosini
chuqur bilish.
so`z tartibiga
rioya qilish.
Bir-biriga
mos
keladigan
so`zlarni
biriktirish.
Matndagi
fikrlarning bir-
biriga qarama-
qarshi
bo`lmasligi.
Bir xil ma`no
ifodalalovchi
so`zlarni
pleonazmlarni
nutqqa ortiqcha
kiritmaslik.
Leksik-grammatik tomondan shevaga xos so‘z va shakllarning, ibora va so‘z
birikmalarining ishlatilishi.
3. O‘rinsiz qo‘llangan chet so‘z va so‘z birikmalari (varvarizmlar).
4. Jargonlar.
5. Vulgarizmlar.
6. Nutqda ortiqcha takrorlanadigan bekorchi-parazit so‘zlar.
7. Kanselyarizmlar.
nutqning sharoit
uchun mosligi
nutqning vaziyatga
mosligi
matn uchun so’z
o’rinligi
so’z ma’nosini
anglash
O’rinlilik
shevada
gapirish
to’g’ri
talaffuz
qilmaslik
badiiy asar
o’qimaslik
oilada tilga
nisbatan
e’tiborsizlik
O`rinsiz
qo`llangan chet
so`z va so`z
birikmalari
(varvarizmlar).
to’liq
gapirmaslik
Jargonlar
I - VARIANT
1. O‘zbek tili fani nimani o‘rgatadi? (Mukammal javobni toping)
A) to‘g‘ri nutq tuzishni o‘rgatadi;
B) chiroyli nutq tuzish yo‘llarini o‘rgatadi;
*S) chiroyli nutq
tuzishning qonuniyatlarini, sirlarini, til, til me'yori, nutq, nutqning sifatlari,
nutqiy uslublar, kamchilik va xatolari, nutqiy asarlarning ko‘rinishlari,
nutqiy talaffuzga doir
muammolarni o‘rgatadi;
D) nutq tuzish qonunlari, nutq, nutq uslublari, talaffuzga doir muammolar yuzasidan bahs
yuritadi.
2.O‘zbek tili fanining tekshirish obyektini aniqlang.
*A) nutqning til qurilishi, adabiy til me'yorlari va nutqning kommunikativ aloqa uchun kerakli
fazilatlarini
tekshiradi;
B) nutqning til qurilishi, uslublari, nutqiy asar ko‘rinishlarini o‘rganadi;
S) adabiy me'yordagi ikkilanishlarni bartaraf etadi;
D) o‘zbek milliy adabiy tili faoliyatini, rivojlanishini tekshiradi.
3. O‘zbek tilining asosiy vazifasi nima?
A) adabiy til me'yorlari, uning tarixiyligi, taraqqiy etib borishi, undagi ba'zi unsurlarni eskirishi,
yangi me'yorlarning paydo bo‘lishini
kuzatadi;
B) nutqning til qurilishi, adabiy til me'yorlarini kuzatadi;
*S) adabiy til me'yoridagi ikkilanishlarni bartaraf etadi;
D) A javob to‘g‘ri.
4. O‘zbek tili fani qanday fanlar bilan bog‘langan? (To‘liq javobni toping)
A) tilshunoslik va adabiyotshunoslik ;
B) tilshunoslik, uslubshunoslik,
leksikologiya, semosiologiya ;
S) adabiyot nazariyasi, mantiq, ruhshunoslik, estetika,
adabiy tanqid, adabiyotshunoslik;
*D) B va S javoblar to‘g‘ri
Do'stlaringiz bilan baham: