O‘zbеkistоn rеspublikаsi

 
5. Shevachilikka yo‘l qo‘yilmaydi
.
Ilmiy uslub ilmiy faoliyat sohasiga xizmat qiladi. U - fan tili. Asosiy vazifasi
g‘oyalar faktlar qonuniyatlar hodisаlar va tushunchalar tizimi bilan aloqadorlikdir. Bu 
axborotlar isbotlangan, dalillangan va umumlashganligi, yozma nutq shaklida nomoyon 
bo‘lishi uning o‘ziga xos xususiyatlaridir. Axborotning хolisligi va umumlashganligi, 
mantiqiy vap izchilligi, aniq va batafsilligi bu uslubga xosdir. Bu uslubda avtor shaxsi 
ifodalanmaydi, bo‘yoqdor so‘zlar uchramaydi. Har bir fan sohasiga oid shartli 
qisqartmalar va ramziy belgilar uchraydi. Shu fanga oid terminlar uchraydi. 
Albatta, ilmiy texnik bayon ilmiy matematik bayondan yoki qat’iy ilmiy bayon 
ilmiy-ommabop bayondan ma’lum darajada farqlanadi. Bu tafovutlar bayon qilish 
situatsiyasi va bayon qilish «materiali»dan kelib chiqadi. Binobarin, ilmiy-texnik, ilmiy-
ommabop, ilmiy-ommabop matematik bayonlar ilmiy uslubning ko‘rinishlari bo‘lgani 
uchun, ular ilmiy uslubga xos umumiy, yaxlit xususiyatlarga ega bo‘ladi. Ilmiy 
uslubning barcha belgi-alomatlari ularning har birida o‘ziga xo sbir shaklda 
takrorlanadi. Masalan, ilmiy uslubning ilmiy-ommabop variantida yozilgan biron fanga 
oid kitob, maqola va leksiyalar shu fan masalalari bilan tanish bo‘lmagan kishilar uchun 
mo‘ljallanganda material ularga tushunarli shaklda bayon etiladi, fikr jonli va qiziqarli 
tushuntiriladi, ilmiy terminlar kam qo‘llaniladi, umuman tanish bo‘lmagan termin va 
mavhum formulalar o‘rniga aniq tasviriy materiallarga kengroq o‘rin beriladi. Lekin 
ilmiy uslub bilan uning ilmiy-ommabop ko‘rinishi o‘rtasidagi bir xildagi tafovutlar 
ilmiy uslub tushunchasining bir butunligiga, yaxlitligiga putur etkazmaydi.
Monologik xarakterda o‘zbek ilmiy terminologiyasida 
oq tuproq, sariq tuproq
kabi 
obrazli terminlar ko‘rinishidan obrazli tuyulsa ham, lekin ilmiy uslubda narsa va 
xodisalarni faqat nomlash uchun xizmat qiladi. Badiiy adabiyotda esa obrazli tafakkur 
ifodasi uchun xizmat qilib, kitobxonga estetik ta’sir etish vositasiga aylanadi. Masalan, 
uchur yulduz, quyruqli yulduz kabi astronomik terminlar shular jumlasidandir. 
Ilmiy -ommabop uslubda badiiy nutq unsurlari va usullariga murojaat qilinishi 
hollari tez-tez uchrab turadi. 
Voqelikka munosabatni munosabatning va buning tadqiqini mantiiqan dalillangan, 
grammatik shakllangan, adabiy me’yor asosida tuzilgan jumlalarda ifodalab berish ilmiy 
uslubning mohiyatini tashkil etadi.
Ilmiy uslub doirasi anchagina keng va xilma-xildir. Chunonchi, bir qator ijtimoiy 
fanlarga oid tadqiqotlar ko‘proq ommaviyligi bilan tavsiflansa, aniq fanlarga oid

---

tadqiqotlar mutaxassislar doirasida ko‘proq anglashilarli bo‘ladi.