O‘zbеkiston rеspublikasi

3-bob bo’yicha xulosalar 
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, qayd qilingan uchala bosqichning har birida 
O‘zbekiston Respublikasi ham o‘z davlat siyosati doirasida, ham xalqaro 
tashkilotlar mexanizmlaridan foydalangan holda, Afg‘onistonda barqarorlikni 
ta’minlash borasida mavjud imkoniyatlarni aniq maqsadni ko‘zlab ishga soldi. 
O‘rta muddatli kelajakda ham xavfsizlikni ta’minalash yuzasidan Afg‘oniston omili 
O‘zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qoladi. Butun 
milliy strategiyamizning asosiy yo‘nalishlaridan biri ana shunday mazmun-
mohiyatga ega.
 
Ikkinchi band bo’yicha xulosa qilib aytganda, Markaziy Osiyo mintaqasi, shu 
bilan birga Afg‘oniston AQSH, Rossiya, Xitoy va G‘arbiy Yevropa davlatlari 
manfaatlari to‘qnashadigan mintaqa bo‘lib qolmoqda. «6+3» muloqot guruhining 
tashkil etilishi Afg‘onistondagi vaziyatni tartibga solishda shubhasiz katta 
ahamiyatga ega. Biroq, ushbu tashabbusni amalga oshirishda kuchli davlatlar 
AQSH va Rossiya, shuningdek, NATO va boshqa davlatlar nuqtai- nazarlarining 
mos kelmayotganligi mazkur g‘oyaning amalga oshishiga to‘sqinlik qilib turibdi .
Yuqorida 
keltirilganidek, 
yirik 
davlatlarning 
Markaziy 
Osiyo 
va 
Afg‘onistonda barqarorlik hamda o‘zaro integratsiyaning yuzaga kelishidan 
manfaatdor emasligi, shuningdek, mintaqani o‘z ta’sir doirasida tutib turishga 
intilish mavjudligi bois, mazkur davlatlar «6+3» muloqot guruhini tashkil etish 
bilan bog‘liq O‘zbekiston tashabbusini rasman inkor etmasada, uni qo‘llab-
quvvatlash bo‘yicha amaliy choralar qo‘llashni e’tibordan chetlashtirishga harakat 
qiladi. Yuqoridagilardan shuni kuzatish mumkinki, Afg‘onistonda antitolibon 
operatsiyalari 
o‘tkazilayotganligiga 
qaramasdan 
bu 
yerdagi 
vaziyat 
barqarorlashayotgani yo‘q va buning natijasida Markaziy Osiyo mintaqasining 
xavfsizligiga bo‘lgan bir qator tahdidlar saqlanib qolmoqda. 

---

103 
XULOSA 
O‘tkazilgan tadqiqot natijasida xulosalar berilib, o‘rganilayotgan 
muammoning asosiy nazariy jihatlari yoritildi. 
1. 
Tashqi kuchlar aralashuvi bugungi kunda xalqaro munosabatlar 
tizimida legitimlashgan ko‘rinishda shakllanib, xalqaro xavfsizlik tahdidlariga 
qarshi kurashish maqsadida faol amalga oshirilmoqda. Shuningdek, ayrim 
holatlarda harbiy aralashuvni amalga oshirish bo‘yicha qarorlarning qabul qilinishi 
dunyoning yetakchi davlatlari orasida qarama-qarshiliklarni kuchayishiga ham 
sabab bo‘lmoqda. 
2. 
Afg‘onistonda davom etayotgan mojarolarning kelib chiqishi 
dinamikasini tahlil qilganda uning uzoq tarixga ega ekanligi ma’lum bo‘ladi. Shu 
bois, Afg‘oniston jahonning yetakchi davlatlari geosiyosiy «o‘yinlari» uchun 
harbiy harakatlar maydoniga aylanib qolgan. Afg‘onistonda bo‘lib o‘tgan barcha 
«Katta o‘yin» urushlarida bir tomon bevosita harbiy harakatlarni olib borgan bo‘lsa, 
boshqa tomon unga qarshi kurashayotgan kuchlarni (hoh mujohidlar bo‘lsin, hoh 
«Tolibon» harakati bo‘lsin) qo‘llab-quvvatlab turgan. Shu sabab, ularning birortasi 
bu yerda to‘liq g‘alaba qozona olmagan. 
3. 
90-yillarda Pokiston Afg‘onistondagi fuqarolar urushini tugatish, 
Afg‘onistonni birlashtirish va barcha uchun manfaatli bo‘lgan yangi transport 
yo‘laklarini ochish maqsadida «Tolibon» harakatini vujudga keltirishi va uning XX 
asr oxirlaridan «Katta o‘yin»da o‘zi uchun ajratilgan kichkina rolni «ijro etish»dan 
bosh tortishi vaziyatni yanada murakablashtirib yubordi. Hozirgi kunga kelib 
Pokistonning o‘z milliy xavfsizligini ta’minlash borasida olib borayotgan faoliyati 
oxir-oqibatda nafaqat afg‘on xalqi va Markaziy Osiyo mintaqasi uchun, balki 
butun jahon uchun keng ko‘lamli fojeaga aylandi. Afg‘oniston bora-bora xalqaro 
terrorizm va ekstremizm uchun qulay shart-sharoitlarga ega markazga aylanib 
qoldi. 

---

104 
4. 
2001 yil 11 sentyabrda Afg‘onistonda o‘rnashgan «Al-Qoida» 
terrorchilik tashkilotining AQSHda sodir etgan «terrorchilik aktlari» xalqaro
hamjamiyat tomonidan «qurolli hujum» sifatida ko‘rilib, 
«agressiya akti» sifatida baholandi. Shu bilan bir qatorda, nodavlat suyekt 
(«Al-Qoida» terrorchilik tashkiloti) ham xalqaro huquqda «agressiya akti»ni 
amalga oshiruvchi subyekt sifatida tasniflashtirildi. Bu esa, o‘z navbatida, 
Afg‘onistonga xalqaro kuchlarning aralashuvini yuzaga kelishiga, NATO 
mamlakatlari va AQSHning ittifoqchilar bilan birgalikda Afg‘onistonda harbiy 
harakatlar olib borishiga sabab bo‘ldi. Shuningdek, mazkur tashqi aralashuv ilgari 
yuz bergan aralashuvlardan (Yugoslaviya, Iroq va sh.k.) farqli o‘laroq, terrorchi 
guruhni qo‘llab turgan, tan olinmagan hukumatga nisbatan legitimlashgan 
ko‘rinishda namoyon bo‘ldi. 
5. 
Afg‘onistonda harbiy kompaniya boshlanganidan buyon (2001-2011 
yillar) zamonaviy qurollardan foydalanib, turli masshtabdagi harbiy operatsiyalar 
o‘tkazilayotgan bo‘lsada, ularda bir qator muammolar – koalitsion qo‘shinlarning 
nazorat-hududlaridagi kamchiliklar, harbiy operatsiyalarning ayrim jihatlari 
targ‘ibot va OAV orqali fosh qilib yuborilayotganligi, harbiy va noharbiy yuklarni 
yetkazib berishda tranzit yo‘llarida vujudga kelayotgan muammolar va 
mamlakatda terroristik aktlarning faollashuvi, shuningdek, havo zarbalari tufayli 
tinch aholi orasida ham qurbonlarning ortib borayotganligi kuzatilib, afg‘on 
muammosini hal qilishda harbiy yo‘l noqobil ekanligi o‘z isbotini ko‘rsatmoqda. 
Ma’lumki, hozirgi vaqtda ham «Tolibon» harakati a’zolari mamlakatning ba’zi 
hudidlarida o‘z ta’sirini ushlab turibdi. Bu esa, bugungi kunda xalqaro koalitsiyaga 
nisbatan afg‘on xalqi, mamlakat rasmiylari va xalqaro hamjamiyat tomonidan 
ishonchsizlikni (norozilikni) kuchaytirmoqda. 
6. 
Hozirgi vaqtda ko‘plab tortishuvlarga sabab bo‘layotgan harbiy 
kontingentlarni olib chiqib ketish masalasi noaniqligicha qolmoqda. Bunga sabab, 
bir tomondan, koalitsion kuchlar 2011 yildan boshlab 2014 yilgacha
harbiy kuchlarni to‘liq olib chiqilishi ma’lum qilingandi, lekin unday 
bo‘lmagani va boshqa tomondan esa, AQSH tomoni 2010 yilda 30 ming qo‘shinini 

---

105 
olib kirish haqida ma’lum qildi hamda Afg‘oniston hududida doimiy harbiy 
kontingentlarni saqlab qolish maqsadida uchta operativ bazani barpo etishga 
kirishganidir. Bundan xulosa sifatida AQSH o‘z qo‘shinlarini AIRdan yaqin 
kelajakda olib chiqib ketmaydi deyish mumkin. 
8. 
Mamlakatdagi 
koalitsion 
kuchlar 
tomonidan 
milliy 
armiyani 
shakllantirishga qaratilgan olib borilayotgan tegishli kompleks chora- tadbirlar 
ko‘lamining kengligiga qaramay, yaqin istiqbolda AIR xarbiylarining mamlakat 
xavfsizligini ta’minlash borasida mustaqil faoliyat 
yuritishiga erishish 
murakkabligicha qolaveradi. Bunga milliy armiyaning tayyorgarlik darajasi hamda 
AQSHning mintaqadagi pozitsiyasini saqlab qolishga urinishi asosiy omil bo‘lib 
xizmat qiladi.Shu bilan birga, o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, afg‘on 
muammosini bartaraf etishda O‘zbekiston tashabbuslari eng maqbul va oqilona 
bo‘lib, xususan, «6+3» muloqot guruhi AIRdagi vaziyatni tartibga solish bo‘yicha 
eng samarali vosita hisoblanadi. Biroq, ayni vaqtda «6+3» muloqot guruhini 
tuzishga nisbatan AQSH, Rossiya, Xitoy va Eron kabi ishtirokchi davlatlar 
tomonidan rasmiy munosabat bildirilmagan.Shu sababli ta’kidlash joizki, yetakchi 
kuchlarning mintaqada o‘z mavjudligini ta’minlashga va uni kengaytirishga 
urinayotganligi hamda geosiyosiy manfaatlarining to‘qnash kelayotganligi 
Afg‘onistonda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan yangi formatdagi 
«6+3» muloqot guruhini tuzish bo‘yicha tashabbusni amalga oshishiga to‘sqinlik 
qilmoqda. Muloqot guruhiga kiritilishi ko‘zda tutilayotgan davlatlar afg‘on 
muammosini hal etishda umumiy yondashuvga kelmas ekan, mazkur 
tashabbusning amalga oshish istiqboli dargumon bo‘lib qolaveradi. Shunday 
bo‘lsada, bugungi kunda xalqaro hamjamiyat ham Afg‘onistondagi mojarolarni 
xalqaro harbiy kuchlar vositasida yechib bo‘lmasligini sekin-asta tushunib 
yetmoqda. 

---

106