O‘zbeкiston respubliкasi

Chiqish kelishigi. ChК yagona ko‘rsatkichga ega: -dan. Bu qo‘shimcha ko‘rsatish olmoshlariga qo‘shilganda bir (n) tovushi orttiriladi: u + dan = undan, shu + dan = shundan. Aytilganidek, BК bilan ChКning o‘rin almashishi nihoyatda cheklangan: nondan yeng – non yeng, choydan iching – choy iching kabi. ChКdagi so‘z gap tarkibida hol, to‘ldiruvchi, ega, kesim vazifasida keladi. Ega va kesim vazifasida kelganda ChК mohiyati voqelanmagandek tuyuladi. Misollar: Munirada shu kitoblardan bor. Xijolati vazifani bajarmaganidan. E’tibor qilinsa, bunda lisoniy qisqaruv mavjud: Munirada shu kitoblardan (bir nechtasi) bor. Xijolati vazifani bajarmaganidan(dir). Birinchi gapda aslida bir nechtasi so‘zshakli ega, ikkinchi gapda -dir (turur) kesim bo‘lgan.
ChК TК bilan ham o‘rin almashishi mumkin. Bunda semantikada farq seziladi: nondan yeng – nonni yeng, choydan iching – choyni iching. ChКning QК bilan o‘rin almashishida ham shunday hol kuzatiladi: o‘quvchilardan biri – o‘quvchilarning biri.
Eslatma. Darslik va grammatikalarda har bir kelishikning yigirma-o‘ttiz ma’no turi keltiriladi. Ularning aksariyati КК UGMsiga xos bo‘lmagan, birikuvchi so‘zning lug‘aviy va grammatik ma’nosiga bog‘liq hodisalar. Shu boisdan har bir kelishik mohiyatini КК UGMdagi kategorial ma’no – «oldinggi so‘zni keyingi so‘zga bog‘lash» mohiyatini qay tarzda xususiylashtirishidan qidirmoq lozim.
Eslatma. Turkiy tillarda kelishiklarning semantik va vazifaviy jihatini bir-biridan alohida va har xil mikrosistemalarga keskin bo‘lib o‘rganib bo‘lmaydi, chunki bu tillar kelishiklarining ma’no va vazifasi dialektik birlikda yashaydi, kelishikning turli funksiyasi bir-biriga turli belgilari bilan qarama-qarshi qo‘yiladi. Masalan, JК, O‘PК va ChК bir xil – hol va to‘ldiruvchi vazifasida kela oladi. Biroq ular bu vazifani turlicha bajaradi.