O‘zbeкiston respubliкasi


Fe’lning harakat tabiatini ko‘rsatuvchi shakllari



Download 0,83 Mb.
bet188/403
Sana18.02.2022
Hajmi0,83 Mb.
#453705
1   ...   184   185   186   187   188   189   190   191   ...   403
Bog'liq
HO\'AT. 2010. R.Sayfullayeva..

Fe’lning harakat tabiatini ko‘rsatuvchi shakllari. Fe’lning harakat tabiatini ko‘rsatuvchi shakllari tilshunoslikda nokategorial shakl deb yuritiladi. Aytilganidek, biror butunlikka kirmaydigan lisoniy birlik bo‘lishi mumkin emas. Buni shu kungacha -la, -kila/gila/g‘ila/qila), -(i)nqira, -(i)msira shakllari sirasida ko‘makchi fe’l atamasi ostida nokategorial shakl sifatida o‘rganib kelingan grammatik ko‘rsatkich sistemasining kategorial tabiati ochilib, nokategorial shakl tizimidan chiqarilganligining o‘zi ham isbotlaydi. Demak, har qanday shakl biror grammatik kategoriya tarkibida yashaydi.
Fe’lning harakat tabiatini ko‘rsatuvchi shakllari bo‘lgan -la, -kila /gila/g‘ila/qila), -(i)nqira, -(i)msira ko‘rsatkichiga xos kategorial xususiyatlar tilshunosligimizda hali yetarli darajada o‘rganilmaganligi, ochilmaganligi sababli alohida kategoriya sifatida qaramaymiz. Ularning kategorial xususiyatini ochish yoki biror kategoriyaga munosabatini oydinlashtirish tilshunosligimiz oldida turgan vazifalardan.
Fe’lning bu sintetik shakllari harakatning turli tomondan tavsifini beradi. Shu asosda ularni ikki guruhga bo‘lish mumkin:

  1. harakatning davomiyligini, takroriyligini ifodalovchi shakl. Fe’lning bu shakli unga -la, -kila/gila/g‘ila/qila) affiksini qo‘shish orqali hosil qilinadi: (ishqa-ishqala), (sava-savala), (turt-turtkila), (cho‘z-cho‘zg‘ila), (yugur-yugurgila), (tort-tortqila), (tep-tepkila) tarzida.

Bu shakllarning -la yoki -kila/gila/g‘ila/qila ekanligi ham munozarali. Quyidagi misollarga diqqat qiling: O‘n uch yildan beri seni soroqlayman, do‘stim. (N.Foz.) Ertadan buyon Yormat ... chuqurlarga tuproq solib tepkilaydi. (Oyb.) Shamol quturib ko‘cha yoqasidan daraxt shoxlarini tortqilab silkitar, ulardan duv-duv yomg‘ir tomchilari to‘kilardi. (S.Abd.) Bu misollarda ajratilgan so‘zshakllardagi -la, -qila, -kila ko‘rsatkichi manbalarda harakat tavsifi shakli sifatida beriladi. Biroq (so‘roqla) so‘zshaklida -la so‘z yasovchi, tepkila, tortqila so‘zlarining morfemik tarkibi tep+ki (ot yasalgan)+la, tort+qi (ot yasalgan)+la bo‘lishi ham mumkin;
2) harakatning kuchsiz darajasini ko‘rsatuvchi shakli -(i)nqira, -(i)msira affikslari yordamida hosil qilinadi: (oqar-oqarinqira), (qo‘rq-qo‘rqinqira), (kul- kulimsira) kabi.
Nazarimizda, fe’lning harakat tabiatini ko‘rsatuvchi shaklini hosil qiluvchi qo‘shimchalarni harakat tarzi kategoriyasi tarkibida o‘rganish maqsadga muvofiq. Bu shakllar harakatning tarzini ifodalashi hech kimda shubha uyg‘otmaydi. Ular sintetik shakl hosil qiluvchi ko‘rsatkichlar sifatida esa harakat tarzi kategoriyasining sintetik-analitik shakllaridan ajralib turadi. Biroq masalaga tilda geterogen shaklli kategoriyalarning ham mavjudligi asosida yondashilsa, uning yechimiga kelish osonlashadi.

Download 0,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   184   185   186   187   188   189   190   191   ...   403




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish