O‘zbеkiston rеspublikаsi

27.5-jadval O‘zbekiston Respublikasida Davlat budjetiga to‘g‘ri soliqlar
tushumining tarkibi (%)⁶⁸

Soliq turlari	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
To‘g‘ri soliqlar	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
1.Korxonalarning foyda solig‘i	18.7	19,2	18,1	19,2	18,5	16,3	15,1	13,3	12,5	12,8
2. Jismoniy shaxslar daromad solig‘i	47.9	46,2	45,0	42,7	42,5	42,8	44,1	43,2	42,1	42,3
3.Yagona soliq	17.3	18,9	21,6	23,2	22,8	25,0	25,8	27	29	30
4. Tadbirkorlar daromadiga qat’iy belgilangan soliq	3.8	3,9	4,6	5,0	5,9	6,5	7,5	6,7	6,9	9,0
5. Ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i	12.4	11,9	10,8	10,0	10,3	9,4	7,5	9,8	9,5	5,9

Yuridik shaxslar daromadlaridan olinadigan soliq stavksining kamayishi natijasida 2000-2017 yillarda u bo‘yicha tushumlarlarning to‘g‘ri soliqlar tarkibidagi ulushi kamayishi kuzatildi va 12,8%ni tashkil qildi.
Soliq shkalalari bo‘yicha soliq stavkalari kamayishiga qaramasdan jismoniy shaxslar daromadidan olinadigan soliqlarning ko‘payib borayotganligi soliq bazasi, ya’ni aholi daromadlari ortib borayotganligidan dalolat beradi. 2011-2017 yillarda ijtimoiy infratuzilma solig‘i ulushining ortishi hisobiga jismoniy shaxslar daromad solig‘inig to‘g‘ri soliqlar tushumidagi ulushi qisqardi.
To‘g‘ri soliqlar stavkalarining pasaytirilishiga qaramasdan soliq bazasining kengayishi hisobiga bu soliqlar tushumining mutlaq miqdori oshib borishi, to‘g‘ri soliqlardagi ulushi esa 2012-2017 yillarda deyarli barqaror bo‘lib qolayotganligini ta’kidlash mumkin, xususan, 2017 yilda budjet daromalari tarkibida to’g’ri
soliqlarning ulushi 24,0 % ni tashkil etdi. Bunday baqarorlik 2012-2017 yillarda yagona soliq to‘loviga ham tegishlidir. Soliq to‘lovchilar soni ortishi, soliq bazasining kengayishi yagona soliq stavkasinig pasayishiga qaramasdan uning mutlaq miqdori ortib borishiga olib keldi.
Egri soliqlar davlat budjeti jami daromadlarining yarmidan ko‘p (2017 yilda 51,5%) qismini ta’minlab beradi (27.6-jadval).
27.6-jadval O‘zbekiston Respublikasida Davlat budjetiga egri soliqlar tushumining
tarkibi⁶² (%)

Soliq turlari	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
Egri soliqlar	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
1.Qo‘shilgan qiymat solig‘i	60,8	56,8	56,7	57,9	57,1	56,4	56,1	56,5	56,3	56,2
2.Aksiz solig‘i	27,2	32,9	32,4	30,9	30,6	31,1	29,2	29,3	29,7	30,5
3.Bojxona boji	7,7	6,2	6,3	6,3	7,3	7,5	8,0	8,3	8,2	6,5
4. Benzin iste’moli uchun jismoniy shaxslardan undiriladigan soliq	4,3	4,1	4,5	4,9	5,1	5,0	6,7	5,9	5,8	6,8

Agar ushbu soliqlar tarkibini qarab chiqadigan bo‘lsak, qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha tushumlar egri soliqlar tarkibidagi ulushi bo‘yicha birinchi o‘rinni egalladi. 2000 -yilda qo‘shilgan qiymat solig‘i ulushi 47,3 foizni, 2004 yil 42,5% foizni, 2013 yilda 56,4% tashkil etgan bo‘lsa, 2017 yilda 56,2 % ni tashkil qildi.

Qo‘shilgan qiymat solig‘i ulushining bunday keskin ko‘tarilishi aksiz solig‘i bo‘yicha tushumlar hajmining kamayishi bilan izohlanadi. 2013 yilda aksiz solig‘i bo‘yicha tushumlarning egri soliqlar tarkibidagi ulushi 2004 yildagi 48,2% o‘rniga 31,1%ga teng bo‘lishi, 2016 yilda esa 29,7 % ga teng bo‘lishi kuzatildi. Ushbu pasayishning sababi respublika hududida ishlab chiqarilgan alkogol mahsulotlariga aksiz solig‘ining qat’iy belgilangan stavkasining o‘zgarmaganligi bilan bog‘liq. Boshqa egri soliqlarning stavkalarida esa inflatsiya darajasi hisobga olinadi.
Tashqi iqtisodiy faoliyatning yanada faollashuvi natijasida, bojxona bojlarining egri soliqlardagi ulushi ortib borib 2000 yildagi 2 % o‘rniga 2005 yilda 4,7 % ga, 2017 yilda esa yana ko‘tarilib 6,5 % ga yetdi. Shu davrda egri soliqlar tushumining




⁶² O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi ma’lumotlari (*2015 yilda aholining umumiy daromadlari ko‘rsatkichi kiritilgan)
umumiy hajmida jismoniy shaxslardan undiriladigan yagona bojxona to‘lovi ulushi ortdi.
Avtomobil egalariga mulk egaligi uchun solinadigan soliqlar o‘rniga joriy etilgan benzin iste’moli uchun jismoniy shaxslardan undiriladigan soliqlarning egri soliqlar tushumidagi ulushi 2002 yilda 2,5 foizni tashkil etgan bo‘lsa, ko‘payib borib 2005 yilda 4,4 foizga, 2017 yilda 6,8 foizga yetdi.
Soliq stavkalarini pasaytirish, iqtisodiyotga soliq yukini kamaytirish, soliqlarning rag‘batlantiruvchi funksiyasini kuchaytirish borasida amalga oshirilgan chora tadbirlar natijasida umumiy soliq yuki kamaygani holda, budjet daolmadlari ortib bordi, ularning tarkibida ijobiy siljishlar ro‘y berdi. Davlat budjetiga soliq tushumlarining ko‘payishi hukumatimiza ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarni moliyalashtirish, aholini ijtimoiy himoya qilish borasidagi tadbirlarni amalga oshirishiga xizmat qildi.


Qisqа хulosаlаr
Davlat budjeti- mamlakat hukumatiga davlatning iqtisodiy funksiyalarini bajarish imkonini beruvchi assoiy moliyaviy manba bo‘lib uning xarajatlari tarkibini optimallashtirish muhim ahamiyatga ega.
O‘zbekiston Respublikasi davlat budjeti xarajatlarida ijtimoiy soha va ijtimoiy himoyaga sarflanadigan mablag‘larning mutlaq miqdori va jami xarajatlardagi uloushi oshib bormoqda.
Soliqlar majburiy to‘lov bo‘lib fiskal, qayta taqsimlash, rag‘batlantirish va nazorat funksiyalarini bajaradi.
Barcha soliqlar uch guruhga-to‘g‘ridan-to‘g‘ri, egri soliqlar hamda resurs to‘lovlari va mulk solig‘iga bo‘linadi.
Respublikamizda amalga oshirilayotgan soliq siyosati iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va texnik qayta qurollntirish, makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy o‘sishda soliqlarning rolini oshirishga qaratilgan.
Soliq islohotlari iqtisodiyotga soliq yukini pasaytirish, soliqlarni unifikatsiya qilish, soliq stavkalarini pasaytirish, ayniqsa to‘g‘ridan –to‘g‘ri soliqlarning stavkalarini pasaytirish, soliqlarning rag‘batlantirish funksiyasini kuchaytirish yo‘nalishlarida amalga oshirilmoqda.