O‘zbеkiston rеspublikаsi

25–bob. KEYNSNING TOVARLAR VA XIZMATLAR BOZORIDA MAKROIQTISODIY MUVOZANAT MODELI


25.1 Keynsning makroiqtisodiy muvozanat nazariyasi asoslari

Klassik maktab namoyondalari bozorlar va baholarning umumiy muvozanati nazariyasini yaratdilar. Ularning umumiy muvozanat konsepsiyasiga ko‘ra iqtisodiyotda faqatgina to‘liq bandlilik sharoitidagi muvozanat mavjud bo‘lishi mumkin. Bunday xulosa J.B.Seyning bozorlar qonuniga tayanadi. Bu qonunga ko‘ra mehnat taqsimotiga asoslangan iqtisodiyotda har bir sub’ektning ishlab chiqarishi bir vaqtning o‘zida boshqa sub’ektlarning ishlab chiqarish natijalariga talab hisoblanadi. Oxir-oqibat yalpi talab yalpi taklifga teng bo‘ladi. Klassik iqtisodchilar fikriga ko‘ra AD ≠ AS holati ro‘y bermaydi, umumiy xarajatlar miqdori etishmay qolgan, ya’ni AD< AS holati ro‘y bergan sharoitda ham baho, ish haqi va foiz stavkasi kabi dastaklar ishga tushadi va natijada xarajatlar miqdorining kamayishi ishlab chiqarishning real hajmi, bandlik va real daromadlar miqdorining kamayishiga olib kelmaydi.

Makroiqtisodiy muvozanatning klassik modeli ishlab chiqarish hajmi resurslarning bandliligi va ishlab chiqarish texnologiyalarining funksiyasi hisoblanadi, va egiluvchan baholar mexanizmi tomonidan potensial darajada tutib turiladi degan shartlarga tayanadi. Egiluvchan baholar mexanizmi hisobiga bozor iqtisodiyoti barcha mavjud resurslarning to‘liq bandlilgini ta’minlab turadi.
Klassik makroiqtisodiy muvozanat modelining o‘ziga xos xususiyati pulning neytralligi prinsipini ko‘zda tutishidir. Bu model pul massasi real ishlab chiqarishga hech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi degan prinsipga asoslanib tuziladi. Klassiklar modelida pul bozor agentlariga faqatgina bitimlarga xizmat qilishi, ya’ni oldi-sotti jarayonida sof texnik vazifalarni bajarishi uchungina kerak. Bu asosga ko‘ra klassiklar tomonidan klassik dixotomiya konsepsiyasi shakllantirilgan. Klassik dixotomiya konsepsiyasida – ikki parallel bozor, real va pul bozori alohida-alohida amal qiladi, ular o‘rtasidagi muvozanat avtomatik barqarorlashtirgichlar orqali ta’minlab turadi deb hisoblanadi.
Pul bozori investitsiya va jamg‘armalar tengligini hamda to‘liq bandlik sharoitini ta’minlaydi. Faqatgina, ishsizlikning tabiiy darajasida «ixtiyoriy» ishsizlik bo‘lishi mumkin, deb hisoblashadi. Bu shuni bildiradiki, AD va AS ning muvozanat nuqtasida ishlab chiqarish hajmi (Y) uning potensial hajmiga esa (Y*) teng. Iqtisodiyotda yaratilgan daromadlaning bir qismi jamg‘arilishi yalpi talabning yalpi taklifni qoplashi uchun etishmasligiga olib kelmaydi, chunki har bir jamg‘arilgan so‘m tadbirkorlar tomonidan investitsiyalanadi, deb ta’kidlashadi.
Agarda, tadbirkorlar uy xo‘jaliklarining jamg‘armalari miqdorida investitsiya qilishsa, ishlab chiqarish hamda bandlik darajalari doimiy bo‘lib qoladi.
Klassik iqtisodchilar ta’kidlashlaricha, kapitalizmning o‘ziga xos pul bozori mavjud va bu bozor jamg‘arma va investitsiyalarning tengligini ta’minlaydi. Bunda tenglashtiruvchi omil rolini foiz stavkasi o‘taydi (25.1- rasm).