O‘zbеkiston rеspublikаsi

P_e
^{0 Q}1 ^Qe Q₂ ^Q
18.10-rasm. Ekin maydonlari cheklanganda taklif chizig‘i (taklif chizig‘i S elastik emas bo‘lgani uchun u gorizotal ko‘rinishda)

Shuni ta`kidlash mumkinki ekin maydonlari cheklanganda taklif chizig‘i

absolyut elastik bo‘lmay qoladi, ya’ni taklif Q₁ ga teng bo‘lib, u o‘zgarmaydi,

mahsulotning bozor narxi esa
^P_e dan ^P*
ga ko‘tariladi.

Bunday siyosatda iste’molchi ortiqchaligining o‘zgarishi quyidagicha teng:
ист.  A  B.

Fermerlar
^Q₁ miqdorda mahsulot ishlab chiqarib, uni yuqori
P_* narxda sotadi.

Natijada fermerlar ortiqchaligi A to‘rtburchak yuziga teng miqdorda oshadi. Lekin,

ishlab chiqarish hajmi ^Qe
dan
^Q₁ ga qisqargani uchun fermerlar S uchburchak

yuziga teng bo‘lgan ortiqchalikni yo‘qotadi. Bulardan tashqari, fermerlar ekin

maydonini (ishlab chiqari hajmini
^Q₁ ga) qisqargani uchun davlatdan pul

kompensatsiyasi oladi. Shunday qilib, ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligining umumiy o‘zgarishini quyidagicha aniqlash mumkin:  i/ch= A - C + pul kompensatsiyasi
Davlat xarajatlari, ya’ni femerlarga to‘lanadigan rag‘batlantirish (kopensatsiya) puli kamida B+C+E ga teng bo‘lish kerak. Bu yerda B+C+E fermerlar ekin erlarini
qisqartirmaganda qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarib, uni yuqori ^P_* narxda sotishi
natijasida olish mumkin bo‘lgan qo‘shimcha foydaga teng. Shuning uchun ham davlat xarajatlari kamida B+C+E ni tashkil qiladi va u fermerlarga pul

kompensatsiyasi tariqasida berilgani uchun ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligi
quyidagicha bo‘ladi: ^{i/ch  A C  B  C  E  A B  E.}
Ushbu ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining o‘zgarishi davlatning narxlarni mahsulotning bir qismini sotib olish hisobidan barqaror bo‘lishini ta`minlash siyosatidagi ortiqchalik o‘zgarishining o‘zi. Iste’molchilrga ham buni farqi yo‘q, nima uchun deganda, ular ikkala siyosatda ham bir xil yo‘qotishga ega. U ikkala siyosatdan qaysi biri davlat uchun qimmatroq bo‘lishiga qaraymiz. Bu yerda 18.10-
rasmdagi uchburchaklar yuzalari yig‘indisi B+C+E 18.9-rasmdagi

2

1
^{Q  Q  P*  E} yuzadan kichik bo‘lgani uchun ham davlatning ekin ekiladigan
erlarni cheklash siyosati, ortiqcha mahsulot sotib olish asosida narxlar barqarorligini ta`mirlash siyosatidan ekanligi kelib chiqadi.
Ekiladign erlarni cheklash siyosatidagi jamiyat farovonligining o‘zgarishi <sup>quyidagiga teng:</sup>  <sup>jamiyat farovonligining o‘zgarishi=</sup>  <sup>ist+</sup>  <sup>i/ch - davlat</sup> xarajatlar i= -A-B+A+B+E-B-C-E-B-C, bu yerda davlat xarajati = B+C+E.
Agar davlat fermerlarga A+B+E pulni bevosita berib narx va ishlab chiqarish hajmiga ta`sir qilmasa, jamiyat bunday siyosatdan aniq yutadi. Bunday holatda fermerlar A+B+E foydani oladi, davlat A+B+E miqdorda yo‘qotadi va jamiyatning umumiy farovonligi o‘zgarishi nolga teng bo‘ladi.

3.