O‘zbеkiston rеspublikаsi

P_e
^Q2 ^Qe Q₁ ^Q
18.6-rasm. Narx muvozanat narxidan yuqori belgilangandagi ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning yo‘qotishlari


Rasmdan ko‘rish mumkinki ishlab chiqaruvchilar narx oshganda ^Qe

nisbatan ko‘proq
^Q₁ mahsulotni ishlab chiqarishga harakat qiladi. Iste’molchilar

kamroq ( ^Q_e
o‘rniga ^Q₂
miqdorda) mahsulot sotib olishga harakat qiladi. Agar

biz ishlab chiqaruvchilar bozorda qancha mahsulot sotilsa shuncha mahsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilsak, bozorga ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori
^Q₂ ga teng bo‘ladi va bu yerda ham ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar
ortiqchaligi yo‘qotiladi. Bu yerda A to‘rtburchakning yuzi ishlab chiqaruvchilarning olgan qo‘shimcha ortiqchaligini ifodalaydi. Lekin, minimal

( ^P_min ) narxda mahsulotni hajmi ^Qe
miqdordan ^Q₂
ga qisqargani uchun ishlab

chiqaruvchi ortiqchaligining bir qismi yo‘qotiladi. Natijada ishlab chiqaruvchi
ortiqchaligining o‘zgargan qismi quyidagiga teng: ^{i/ch.  A  C} , (4).
Iste’molchilar minimal ( ^P_min ) narxda har bir mahsulot uchun muvozanat narxdan yuqori narx to‘laydi va natijada ularning iste`mol ortiqchaligiga rasmdagi A to‘rtburchak yuziga teng bo‘lgan miqdorda kamayadi. Narx oshganligi munosabati bilan ba`zi bir iste’molchilar ushbu bozordan chiqib ketadi va tovarni sotib ololmaydilar va bunga mos bo‘lgan ortiqchalikni yo‘qotadi. Bu yo‘qotish rasmda B uchburchak bilan ifodalangan. Demak, iste’molchilarning ortiqchaligining umumiy o‘zgarishi quyidagini tashkil qiladi:
^{ист.  A  B} , (5).
Ko‘rinib turibdiki, bunday siyosat iste’molchilarning turmush darajasini tushurib yuboradi.
(4)- va (5)- ifodalarni qo‘shib umumiy ortiqchalikdagi o‘zgarishni

aniqlaymiz:
^{  i/ch  ist. } =i/ch.+ist.=A-C+(-A-B)= -C-B (6)

Demak, davlat tomonidan minimal narx o‘rnatilganda umumiy to‘liq yo‘qotish vujudga keladi va u ikkita C va B uchburchaklar yuzalarining yig‘indisi bilan ifodalanadi.
Endi biz ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligini ishlab chiqarish ^Qe

miqdordan
^Q1 miqdorga kengaytirilganda qarab chiqamiz. Haqiqatdan ham

minimal narx muvozanat narxdan yuqori bo‘lganda u ishlab chiqaruvchilarni ^Q1
miqdorga mahsulot ishlab chiqarishga undaydi. Lekin, ular bozorda faqat ^Q₂

hajmdagi mahsulotni sotishi mumkin xolos. Ular
0  Q₁  Q₂
miqdordagi

mahsulotni ishlab chiqarishga ketgan xarajatlarni qoplaydigan daromadni olaolmaydi (18.7-rasm). Rasmda ushbu xarajatlar shtrixlangan D trapetsiya yuzi bilan ifodalangan.
P


^Pmin P_e
^Q2 Q_e Q₁ ^Q