O‘zbеkiston rеspublikаsi

P_e
B

F


0 _Qm
MR ^D


_Qe Q

15.3-rasm. Narxlar diversifikatsiyalanmagandagi foydani ifodalovchi grafik

Buning uchun umumiy ishlab chiqarilgan va sotilgan tovar hajmi ^Q_m ning har bir qo‘shimcha ishlab chiqarilgan va sotilgan birlik mahsulotdan olinadigan qo‘shimcha foydani qo‘shib chiqamiz. Bu qo‘shimcha foyda ^ har bir birlik mahsulot uchun ^{  MR  MC} ga teng. Ushbu chekli daromad ^MR birinchi mahsulot uchun maksimal bo‘lib, uning chekli xarajati ^MC eng minimaldir. Keyingi

har bir qo‘shimcha mahsulot uchun chekli daromad kamayib boradi, chekli xarajat esa ortib boradi. Firmaning ishlab chiqarish hajmi Q_m ga teng bo‘lganda oxirgi ^Q_m -

m
mahsulotdan olinadigan foyda ^_Q
^{ MR  MC  0} bo‘ladi va ^{MR 
MC} . ^Q_m

hajmdan ko‘p ishlab chiqarilgan har qanday mahsulot hajmidagi chekli xarajat uning chekli daromadidan yuqori bo‘ladi va bu firma foydasini kamaytiradi. Umumiy foyda har bir sotilgan mahsulotdan tushadigan foydalarning yig‘indisiga teng. Rasmda umumiy foyda chekli daromad chizig‘i bilan chekli xarajat o‘rtasidagi (NDF) shtirxlangan yuza bilan ifodalangan.
Endi firma ideal diversifikatsiyadan foydalanadi deylik. U mahsulot narxini har bir xaridor uchun u to‘lashi mumkin bo‘lgan maksimal darajada qilib belgilaydi va natijada chekli daromad chizig‘i firma foydasini maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi bilan bog‘liq bo‘lmay qoladi. Har bir birlik qo‘shimcha mahsulotni sotishdan tushadigan qo‘shimcha foyda tovarga to‘lanadigan narxga bog‘liq
funktsiya bo‘lib, chekli daromad chizig‘i talab chizig‘i bilan ustma-ust tushadi
^{ D  MR} (15.3-rasm).

Masalan, agar har bir xaridor bittadan mahsulot sotib olsa, birinchi ishlab

chiqarilgan tovardan olinadigan daromad
TR₁  P₁ 1  P₁
ga, ikkita tovardan

tushadigan umumiy daromad
^TR₂ ^{ R}₁ ^{ P}₂ ^{1  P}₁ ^{ P}₂ ga, uchta tovardan

TR₃  P₁  P₂  P₃
ga teng. Har bir tovar uchun alohida narx belgilangani uchun

umumiy daromad har bir sotilgan tovarlar narxlarining yig‘indisi bilan aniqlanadi. Chekli daromadni quyidagicha topamiz:

MR₁  P₁;
MR₂
 R₂  R₁  P₁  P₂  P₁  P₂ ;

MR₃
 R₃  R₂
 P₁  P₂
 P₃  P₁  P₂
 P_{3 ,}

Demak, har bir qo‘shimcha sotilgan tovarning chekli daromadi ideal diversifikatsiyalashda ushbu tovar uchun belgilangan narxga teng.
Ko‘rinib turibdiki, narx diversifikatsiyasi firmaning xarajatlari tarkibiga ta`sir qilmaydi. Shunday qilib, har bir birlik qo‘shimcha ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotdan tushadigan qo‘shimcha foyda talabdan chekli xarajatni ayrilganiga teng. Masalan, agar yuqoridagi misolni qarasak, uchinchi qo‘shimcha mahsulotni sotishdan
olinadigan qo‘shimcha foydani <sup></sup> <sub>3</sub> deb belgilasak, <sup></sup><sub>3</sub> <sup> MR</sup><sub>3</sub> <sup> MC</sup><sub>3</sub> <sup> P</sup><sub>3</sub> <sup> MC</sup><sub>3</sub>
ko‘rinishida aniqlanadi.
Talab (MR) chekli xarajatdan ustun bo‘lganda firma ishlab chiqarish hajmini oshirib o‘z foydasini orttiradi. Ishlab chiqarishni kengaytirish ishlab chiqarish hajmi
<sup>Q*</sup> hajmga etguncha davom ettiriladi. <sup>Q*</sup> hajmda chekli daromad, ya`ni talab chekli
e e
xarajatga teng bo‘ladi va ishlab chiqarish yanada oshirilsa chekli xarajat talabdan, ya`ni MR dan yuqori bo‘lgani uchun firma foydasi qisqaradi. Umumiy foydaga endi chekli xarajat chizig‘i bilan talab chizig‘i o‘rtasidagi shtrixlangan FEN yuzaga teng bo‘ladi. Har bir iste’molchi uchun u to‘lashi mumkin bo‘lgan narxni o‘rnatilishi firma tomonidan iste’molchi ortiqchaligining hammasini egallashga imkon beradi. Bu o‘z navbatida ishlab chiqaruvchi daromadini oshiradi. 15.4-rasmdan ko‘rish mumkinki, firma daromadi ancha oshgan.
^Pmax

P
*
e