O‘zbеkiston rеspublikаsi

8.1- jadval
Ish joylari variantlari bo‘yicha daromad olish ehtimoli

Oylik maoshi	1- natija		2 – natija
	Ehtimoli	Daromad, ming so‘m	Ehtimoli	Daromad, ming so‘m
Sotuvdan foiz shaklida	0,5	1 500	0,5	800
Qat’iy oklad	0,9	900	0,1	700

Manba: shartli raqamlar

Bunda ikkala ish joyidan olinishi kutiladigan daromad miqdori: Birinchi variantda: E(x) = 0,5×1 500 + 0,5 × 800 = 1 150 ming so‘m;

Ikkinchi variantda: E(x) = 0,9× 900 + 0,1 × 700 = 880 ming so‘m.
Ikkala ish joyi uchun ham mumkin bo‘lgan natijalarning o‘zgaruvchanligi har xil. Ushbu o‘zgaruvchanlikka ko‘ra tavakkalchilikni tahlil qilish va uning katta yoki kichikligi to‘g‘risida gapirish mumkin. Bunday mezonga ko‘ra, haqiqiy natija bilan kutiladigan natija o‘rtasidagi farq (u musbat yoki manfiy bo‘lishidan qat’iy nazar) qancha katta bo‘lsa, bunday chetlanish shuncha katta tavakkalchilik bilan bog‘liq ekanligidan darak beradi.
Amaliyotda chetlanishni o‘lchash uchun bir-biridan farq qiladigan ikkita mezon ishlatiladi. Birinchisi, dispersiya bo‘lib, u haqiqiy natijadan kutiladigan natijani ayrilganining o‘rtacha o‘lchovi miqdori kvadratiga teng, ya’ni:
n

 ²  _
i1
_i [x_i
 E(x)]²

Bu yerda:
^{ 2} -dispersiya;
^ _i - i-natijaning ehtimoli;
^x_i - mumkin bo‘lgan

natija; ^E(x) - kutiladigan natija. Bizning misolimizda: ^{ 2}

 ₁

x₁
 E(x)²  
2 ^x2
 E(x)² _.

Ushbu formuladan foydalanib quyidagi jadvalda ikkita daromad manbai uchun
haqiqiy natijalarning kutiladigan natijlardan chetlanishini topamiz (8.2-jadval).

8.2- jadval Haqiqiy natijalarni kutiladigan natijalardan chetlanishi, ming so‘mda

Ish joyi	Sotuvdan foiz shaklida		Qat’iy oklad shaklida
	natija	Chetlanish		natija	chetlanish
Birinchi	1 500	350		800	350
Ikkinchi	900	20		700	180

Manba: shartli raqamlar



1
^ 2 =0,5 (1500  1 150)² + 0,5 (800  1 150)² = 61 250 + 61 250 = 122 500

2
^ 2 =0,9 (900  880)² + 0,1 (700  880)² = 360 + 3 240 = 3 600
Ko‘rinib turibdiki, har ikkala variant dispersiyalari keskin farq qiladi. Agar bu dispersiyalarni kvadrat ildizdan chiqarsak standart (o‘rtacha kvadrat) chetlanish hosil bo‘ladi.
Standart chetlanish (o‘rtacha kvadratik chetlanish ham deyiladi), bu

dispersiyadan olingan kvadrat ildizga teng, ya’ni: ^{ }
chetlanish.
, bu yerda ^ - standart

Birinchi ish joyi uchun standart chetlanish ^{1 }
 350
so‘m.

Xuddi shunday yo‘l bilan ikkinchi ish joyi uchun standart chetlanish

₂ 

 60

so‘m.

Bu shundan darak beradiki, birinchi variantda ikkinchi variantga nisbatan tavakkalchilik (risk) yuqori. Ikkala mezon ham bu yerda bir hil vazifani bajaradi, gap ularning qaysi biri foydalanishda o‘ng‘ayligida. Ko‘rinib turibdiki ikkala holda ham ikkinchi ish joyi birinchiga qaraganda kamroq tavakkalchilikka (yo‘qotishga) ega.

2. 
   Tavakkalchilikka bo‘lgan munosabat
   

Yuqoridagi misoldan ko‘rdikki, kim tavakkalchilikka borishga moyil bo‘lmasa, ikkinchi ish joyiga boradi, nima uchun deganda bu ish joyida kutiladigan daromad kamroq tavakkalchilak bilan bog‘liq.

Insonlar tavakkalchilikga borishga tayyorligi bo‘yicha uch turga bo‘linadi: tavakalchilikga borishga moyil, tavakkalchilikga borishga qarshi, ya’ni moyil emas va tavakkalchilikka befarq qaraydigan insonlar.
Tavakkalchilikga qarshi bo‘lgan inson deganda shunday inson tushuniladiki, kutiladigan daromad berilganda, u tavakkalchilik bilan bog‘liq natijalarga nisbatan, kafolatlangan natijani ustun ko‘radi. Agar tavakkalchilikga qarshi insonni iste’molchi deb qarasak va u oladigan daromadiga iste’mol tovarlar majmuasini sotib olib, uni iste’mol qilishdan ma’lum darajada naf oladi deb faraz qilsak, biz iste’molchining tavakkalchilik bilan bog‘liq daromadining naflik darajasi bilan qanday bog‘liq ekanligini ko‘rishimiz mumkin (8.1-rasm).

Naflik darajasi