O‘zbеkiston rеspublikаsi

Y tovarni xarid qilish susayib, X tovar bilan barqarorlashadi.
XIX asrdayoq real daromad oshishi bilan birlamchi ehtiyoj ne’matlariga talab qisqarib borib, ikkilamchi ehtiyoj ne’matlariga talab oshib borishi isbotlangan. Nemis olimi Ernst Engel (1821-1896) birinchi bo‘lib daromad o‘zgarishining iste’mol tarkibiga ta’sirini tadqiq qilgan. Tovarlar tarkibining daromadga nisbatan o‘zgarishini ifodalovchi chiziqlar, Engel egri chiziqlari deyiladi (7.2-rasm).
^Q Oliy kategoriyali
^Q3 tovarlar


Q₂ ^{Standart sifatli} sanoat tovarlari



Q₁
Kundalik ehtiyoj tovarlari
R
7.2-rasm. Engel egri chiziqlari

Gorizontal o‘q bo‘ylab iste’molchi daromadini (R) va ordinata o‘qi bo‘ylab xarid qilinadigan tovarlar miqdorini (Q) belgilangan. Iste’molchi ehtiyoji birinchi navbatda kundalik zaruriy ehtiyoj tovarlari (Q₁), ikkinchi navbatda standart sifatli sanoat mahsulotlari (Q₂) va nihoyat, keyinchalik oliy kategoriyali tovarlar (Q₂) bilan to‘yinadi. Yana shu holat aniqlanganki, oliy sifatli tovarlar va xizmatlarga talab oshganda ham, kundalik hayotda foydalaniladigan standart sifatli sanoat mahsulotlariga talabning kuchayishi qonuniyati kuzatilgan.

2. 
   “Narx-iste’mol” chizig‘i tahlili
   

Yuqorida “daromad-iste’mol” chizig‘i tahlil qilinganda, ne’matlar narxi o‘zgarmaydi deb faraz qilingan edi. Endi daromadni o‘zgarmas deb qabul qilgan holda, ne’matlardan birini, masalan, X ne’matning narxini o‘zgaruvchan, Y ne’matnikini esa o‘zgarmas deb qaraymiz. Faraz qilaylik, X ne’matning narxi (P) pasayib bormoqda, ya’ni ^{P  P}₁ ^{ P}₂ ^{ P}₃ . Grafikda narxning bunday o‘zgarishi, byudjet chizig‘ini ^AB holatdan ^AB₁ ^{, AB}₂ va ^AB₃ holatlarga siljitadi (7.3-rasm). Masalan, X tovar olma, Y tovar apelsin bo‘lsin. (a) rasmda apelsin narxi o‘zgarmaydi, olma narxi pasayib bormoqda. Natijada byudjet chizig‘ining Y o‘q bilan kesishgan nuqtasi o‘zgarmaydi, X o‘q bilan kesishgan nuqtasi o‘ng tomonga surilib boradi. Olma narxini tushishi real daromadni oshiradi, natijada iste’molchi olma narxi

oshmasdan oldin xarid qilolmagan apelsin va olma majmualarini endi sotib olishi mumkin bo‘ladi.
Y
A