107
o‘tkaziladigan davlatlardan saylashi mumkin. XOQ a’zosi 70 yoshga
to‘lganda istefoga chiqishi lozim.
XOQ majburiyatiga yozgi va qishki Olimpiya o‘yinlarini muntazam
o‘tkazish, ularni doimiy takomillashtirib borish, butun dunyoda sportning
rivojlanishiga rahbarlik qilish kiradi. Olimpiya Xartiyasida XOQning
rasmiy tili – fransuz va ingliz tillari, deb belgilangan. XOQ shtab-kvartirasi
Shveytsariyaning Lozanna shahrida joylashgan.
“XOQ nima?
XOQ mamlakatlarning vakolatxonasi emas, balki o‘z
ishtirokchilarini qoidalarga ko‘ra, ushbu tashkilot tomonidan belgilangan
doiradagi buyuk tashkilot bo‘lgan va shunday bo‘lib qoladi. XOQ o‘n
sakkizinchi asr uchun xarakterli va djentelmenlar klubi bilan bog‘liq a’zolik
to‘g‘risidagi zodagonlik tushunchalarga asoslangan klub bo‘lib qolmoqda.
XOQ o‘n to‘qqizinchi asrda yuzaga kelib, Per de Kubertenning tamoyillari
va mafkurasini va Olimpiya harakatini universalligi
va insonparvarligi
asosida, u, an’analarni, milliy qurilishni kashf qilinishi jarayoniga ko‘p
tomonlama ko‘maklashgan.
XOQ hozirgi vaqtda o‘zining a’zolarini tasdiqlaydi va ular
mamlakatlarining delegatlari emas, balki a’zolar XOQni o‘z
mamlakatlaridagi vakili bo‘ladi (“XOQning a’zolari uni va Olimpiya
harakati masalalarini o‘z mamlakatlarida va Olimpiya harakati
tashkilotlarida qo‘llab-quvvatlaydi” – XOQ, 2004: 28) XOQ a’zolarining
geografik taqsimlanishi tashkilotning yеvropada yuzaga kelganligini aks
ettiradi: yеvropa – 44%, Osiyo – 20%, Afrika – 15%, Amerika – 15% va
Okeaniya – 5%.
XOQda 28 nafar faxriy a’zolar mavjud bo‘lib, ulardan – ayollar va bir
nafar faxriy a’zo – AQSh ning sobiq Bosh kotibi Genri Kissindjer. Yoshga
oid chegaralashlar XOQ a’zolari o‘rtasidagi bahslarning predmeti bo‘lgan.
1894-yilda a’zolarning o‘rtacha yoshi 38
yoshni tashkil qilgan, ularning
ichida eng yoshi ulug‘i 59 yoshda bo‘lgan. Yoshga oid chegara, 1966-yilda
72 yosh deb belgilangan va 1975 yilda 75 yoshgacha ko‘tarilgan. 1980-yilda
81 nafar a’zolarning o‘rtacha yoshi 67 yoshni tashkil qilgan, eng yoshi
ulug‘i 94 yoshda bo‘lgan. Yoshga oid chegaralashlar 1995-yilda yana 80
yoshga qadar ko‘tarilishiga qaramasdan, o‘rtacha yosh taxminan 62 yoshni
tashkil qilgan. XOQning 101-majlisidan boshlab, 1999-yilda a’zolarning
o‘rtacha yoshi, yangi tasdiqlanadigan a’zolar uchun 70 yoshgacha
pasaytirilgan.
Kuberten, avvaliga Olimpiya o‘yinlarini
qabul qiladigan shaharga
bog‘liq holda prezidentlikni almashtirishga intilgan, lekin 1900-yilgi Parijda
o‘tkazilgan Olimpiya o‘yinlaridan keyin, u, uzoq muddatga prezident etib
108
saylangan va ushbu lavozimni 1925-yilga qadar egallab kelgan. Oxirgi
qoidalar sakkiz yil prezident bo‘lishni tavsiya qiladi (ikki muddat), lekin
yana bir qo‘shimcha muddatga saylanish imkoni qoldirilgan.
XOQ o‘zining asosiy tashkiliy shaklini urushlar davri oralig‘i
davomida qabul qilgan. XOQning 1921-yilda tashkil qilingan Rayosati
hozirgi vaqtda Prezidentdan, Vitse-prezidentlardan va boshqa 10 nafar
a’zolardan tashkil topgan. Rayosatning barcha a’zolar
XOQning majlisida
yashirin ovoz berish bilan, ko‘pchilik ovoz olish orqali to‘rt yillik muddatga
saylanadi.
XOQ, ko‘pchilik majburiyatlari bilan birgalikda nazoratni amalga
oshiradi va XOQning majlisida Marketing komissiyasi tomonidan ishlab
chiqilgan va taklif qilingan marketing siyosatini tasdiqlaydi. XOQ, o‘zining
a’zolarini ushbu mamlakatlarni XOQdagi vakillari sifatida emas, balki o‘z
mamlakatlaridagi olimpiya harakatining diplomatik vakillari sifatida
ko‘radi.
Shu bilan birga, Milliy olimpiya qo‘mitalari (NO) o‘yinlarda ishtirok
etish uchun milliy jamoalarni tashkil qiladi va qabul qiluvchi tomon
hisoblanib, ular XOQ tarkibida rasmiy tarzda bo‘lmasalar ham tadbirlarni
tashkil qilishda yеtakchi rolni o‘z zimmalariga olishadi.
28
Olimpiya jamg‘armasi XOQning Prezidenti tomonidan boshqariladi,
XOQning sobiq Prezidenti Xuan Antonio Samaranch tomonidan Lozannada
tashkil qilingan XOQning muzeyi Olimpiya o‘yinlari to‘g‘risidagi yozma,
ko‘ruv va grafik xotiralarning universal saqlash joyi sifatida faoliyat
yuritadi. Chunki Olimpiya o‘yinlari – bu, sportning ko‘p turlarini o‘z ichiga
oladigan
tadbir hisoblanadi, ular uchun mos ravishdagi sport turlarini
xalqaro darajada tashkil qilinishini talab qiladi. XOQ 1918-yildan to 1939-
yilga qadar bo‘lgan davrda “xalqaro sportning birlamchi vakolatli organi va
harakatdagi tashkiloti sifatida shakllangan, uning O‘yinlari buyuk sport
tadbiriga aylangan va uning to‘rt yillik taqvimi jahon sportining
strukturasini hosil qilgan”. Olimpiya xartiyasining birinchi varianti 1908-
yilda paydo bo‘lgan. Oxirgi varianti 2010-yilning boshida nashr qilingan.
Olimpiya Xartiyasi, “Olimpizmning asosiy
tamoyillarini va qadr-
qimmatlarini” bayon qiladi va “Olimpiya tashkilotlarining huquqlari va
majburiyatlarini” belgilaydi, ular “Olimpiya xartiyasiga mos kelishi kerak”.
Pyer de Kubertenning tashabbusiga ko‘ra 1894-yili Parijda Xalqaro
yеngil atletika Kongressi tashkil qilingan bo‘lib, u, zamonaviy olimpizmni
ishlab chiqqan. Xalqaro Olimpiya Qo‘mitasi 1894-yilning 23-iyun kuni
28
John Horne, Garry Whannel. Understanding the Olympics. Taylor-Francis Group. London-New
York, 2012. – 28-29 p.
109
tashkil qilingan. Olimpiya xartiyasi – XOQ tomonidan qabul qilingan
Asosiy tamoyillarni, Qoidalar va Qarorlarni tartibga soluvchi hujjat
hisoblanadi. U, olimpiya harakatini tashkil qilishni va faoliyatini boshqaradi
va Olimpiya o‘yinlarini o‘tkazilishi shartlarini ko‘rib chiqadi.
29
Kuberten tomonidan 1894-yili tashkil
qilingan Xalqaro Olimpiya
Qo‘mitasi – olimpiya harakatining yuqori organi hisoblanadi va uning
vazifasi “olimpizmni butun dunyoda ommalashtirish va olimpiya harakatini
boshqarish”dan iborat. XOQ Shveytsariyaning Lozanna shahrida shtab-
kvartirasiga ega bo‘lib, 1980-yildan boshlab, tashkilot sifatida 400 dan ortiq
xodimlarga ega. XOQ Shveytsariyada past soliq to‘lovlariga ega bo‘lib, bu,
unga, har qanday boshqa mamlakatdagiga nisbatan, o‘z daromadlarining
katta qismini tejab qolishiga imkon beradi (FIFA va UEFA shtab-
kvartiralari ham xuddi shu sabablarga ko‘ra Shveytsariyada joylashgan).
Do'stlaringiz bilan baham: 
