O’zbekiston Respublikasi Toshkent Shahridagi Muhammad Al-Xorazmiy

---

O’zbekiston Respublikasi Toshkent
Shahridagi Muhammad Al-Xorazmiy
nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari
Universiteti Farg
’ona filiali
Fan. 
Kompyuterni tashkil etilishi 
Bajardi: Boliboyev Ramzbek 
Tekshirdi: Burxonova Malohat 

---

---

Tizimli blok ichida quyidagi qurilmalar joylashgan bo’ladi: 
1)
Bosh plata
(Ona plata, materinskaya plata) - asosiy elektron sxema bo’lib, unga 
tashqi qurilmalar kontrollerlari shina orqali ulanadi, unga mikroprosessor, BIOS, 
CMOS, operativ xotira kabi elementlar biriktiriladi va tashqi qurilmalar 
kontrollerlari o’rnatiladi. Qurilmalar orasida “ko’prik” cvazifasini bajaradi. 
2)
Mikroprosessor
arifmetik-logik qurilma bo’lib, kompyuterning “yuragi” 
hisoblanadi. Mikroprosessor sekundiga millionlab har xil amallarni bajaradi. IBM 
PC kompyuterlarida INTEL, AMD, CYRIX, IBM va boshqa firmalarning 
mikroprosessorlari ishlatiladi.
Mikroprotsessor (MP), boshqachasiga central processing unit 
(CPU)-dasturli boshqariladigan, axborotni qayta ishlaydigan 
funkcional tugallangan qurilma bo’lib, u bitta yoki bir nechta katta 
(KIS) yoki juda katta (JKIS) integral sxemalar ko’rinishda 
tayyorlangan. Mikroprotsessor quyidagi vazifalarni bajaradi:
•asosiy xotiradan (AX) buyruqlarni o’qish va deshifrlash (ochis
h);
• ma’lumotlarni AX dan va tashqi qurilmalar (TK) adapterlarining 
registrlaridan o’qish;
• so’rovlarni va buyruqlarni adapterlardan TK, larga xizmat 
ko’rsatish uchun qabul qilish va qayta ishlash;

---

• ma’lumotlarni qayta ishlash hamda ularni AX ga va TK, 
adapterlarining registrlariga yozish;
• SHK ning barcha boshqa uzellari va bloklari uchun boshqaruvchi 
signallarni ishlab chiqish. 
3)
Qattiq disk (Vinchester)
tashqi xotira hisoblanib, kompyuterda asosiy axborot 
saqlovchi qurilmadir. Zamonaviy kompyuterlarda 20 Gb dan 1Tb gacha bo’lgan 
qattiq disklar qo’llanilmoqda.
4)
Operativ xotira (Tezkor xotira)
– mikroprosessor ish tezligini oshirish uchun 
ishlatiladi, ya'ni asosiy axborotlar o’qish va yozishda shu xotirada joylashadi. 
Opreativ xotirada axborot faqat kompyuter yoqilgan holda saqlanadi,
o’chirilganda tezkor xotira tozalanadi. Operativ xotiraning 1, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 
256, 512 Mb, 1Gb, 2Gb li turlari mavjud. Zamonaviy kompyuterlarda operativ 
xotira sig’imi 64 Mb dan kam bo’lmaydi. 
Kompakt disk diskovodlari yoki (CD–ROM- Compakt Disk-Read Only 
Memory)
- diametri 4,7 dyum va qalinligi 0,6 dyum bo’lgan kompakt lazer 
disklarga yozilgan ma’lumotlarni o’qib, kompyuterga kirituvchi qurilmalardir. 
Keyingi paytlarda bunday diskovodlarga bo’lgan talab oshib bormoqda. Chunki, 
ko’pgina amaliy dasturlar (
OC Novell; Windows NT; Borland C ++ kompilyatori; 
Coler Draw grafik paketi
) kompakt disklarga yozilgan holda sotilmoqda. Bundan 
tashqari bunday diskovodlar musiqa eshitish, videoroliklarni va maxsus 
multimedia-filmlarni tamosha qilish imkonini beradi. Bunga kompakt disklarning 
quyidagi 
qulayliklari 
sabab 
bo’ldi: 
-ma’lumotlar juda ishonchli holda saqlanadi;
-bitta kompakt diskga juda katta hajmdagi (700 Mb gacha) ma’lumotlarni 
sig’dirish mumkin; 
-diskovodagi ma’lumotlarni o’qib, kompyuterga kiritish tezligi ancha yuqori (500 
Kb/sek. 
gacha). 

---

Hozirgi paytda Acer, Astech, Cold Star, Toshiba, Verbatim, Agfa, Canon, Epson, 
Fijitsu, HP, Microtek, Primax, Visionner, LG, Sony, Samsung, Panasonic va 
boshqa firmalar tamonidan bunday diskovodlarning sig’imlari 650Mb va 700Mb 
bo’lgan 
ikki 
turi 
ishlab 
chiqilmoqda:
-kompakt-diskdagi ma’lumotlarni o’qishga mo’ljallangan (CD-Read yoki CD-R) 
diskovodlar; 
-kompakt-diskdagi ma’lumotlarni o’qishga hamda shunday disklarga yozishga 
mo’ljallangan (CD-ReWriter yoki CD-RW) diskovodlar. 
Bunday diskovodlar maxsus 
DVD (Digital Video Discs – raqamli videodisk)
disklaridagi ma’lumotlarni o’quvchi diskovodlardir. Ular DVD disklarida yozilgan 
videoroliklarni, videofilmlarni ham kompyuterda tamosha qilish imkonini beradi. 
CHunki ishlab chiqarilayotgan DVD disklarining sig’imi 17 Gb gacha boradi. Bu 
esa bir yoki ikki seriyali to’lametrajli badiiy filmni yozish uchun etarlidir (bir 
seriyali film o’rtacha 4,7Gb joy egallaydi).Hozirgi paytda ishlab chiqilayotgan 
DVD disklari quyidagi turlarga bo’linadi. Sig’imlari bo’yicha: 
-bir tomonli va bir qatlamli (DVD5 disklari, sig’imlari 4,7 Gb);
-bir tomonli va ikki qatlamli (DVD9 disklari, sig’imlari 8,5 Gb); 
-ikki tomonli va bir qatlamli (DVD10 disklari, sig’imlari 9,4 Gb); 
-ikki tomonli va ikki qatlamli (DVD18 disklari, sig’imlari 17 Gb);