O’zbekiston respublikasi toshkent arxitektura –qurilish instituti bino inshootlar –qurilish fakulteti,,falsafiy va ijtimoiy-siyosiy fanlar’’ kafedrasi falsafa fanidan mustaqil ish mavzu: Kategoriya tushunchasi va turlari

Sistema – borliqdagi o‘zaro bog‘liq, muayyan tartibdagi bir-biriga ta’sir va aks ta’sir qilib turuvchi narsa, hodisa va jarayonlarning qonuniyatli birligi.
Struktura shu sistemani tashkil etgan narsa, hodisa va jarayonlarning tartibi, tuzilishi, tarkibi, joylashishi va ifodalanishidir. Struktura har bir narsa yoki hodisa, har bir sistemaning ajralmas tub xususiyati.
Element esa sistema strukturasini tashkil kilgan, nisbiy mustaqillikka ega tuzilmadir. Har bir sistema strukturasi bir qancha o‘zaro chambarchas bog‘liq elementlardan tarkib topadi.
Struktura:
1) narsa yoki hodisaning bir xil yoki har xil jinsligini, uning muayyan nisbiy mustaqil qism, element, komponentlarga bo‘linishini;
2) narsa yoki hodisani tashkil etuvchi qismr, bo‘lak, komponent va elementlarning o‘zaro bir-biriga ta’sir va aks ta’sirlari, ular o‘rtasidagi aloqadorlik va bog‘lanishlar oid qonuniyatlarni;
3) narsa yoki hodisaning qanday elementlardan tashkil topganligidan qat’iy nazar, bu elementlarning organik birligi, yaxlitligi va bir butunligini ifodalaydi. Shuning uchun strukturani bilish, avvalo, uning elementlarini, so‘ng, mazkur elementlarning o‘zaro aloqadorliklarini aniqlash, nihoyat, bu elementlar bir butunligining o‘ziga xos tabiatini tushunib olish, demakdir.
So‘nggi paytda tabiatshunoslik va ijtimoiy fanlar sohalarida tadqiqot ob’ektiga sistemali yondashish, strukturaviy analiz usullari ishlab chiqildi. Ayniqsa, sistemali yondashish usuli dialektik usullarning tarkibiy qismidir.
Mohiyat – narsa-hodisalarning ichki, eng muhim o‘zaro bog‘lanishlari va ularning qonuniy aloqadorliklari. Hodisa esa shu narsa va jarayonlarni tashkil etuvchi tomon, xususiyat va bog‘lanishlarning namoyon bo‘lish shakli, mohiyatning ifodalanishi. Masalan, tirik mavjudotlar mohiyati: ularda modda almashish jarayoni. Agar u bo‘lmasa, tiriklik jarayoni – hayot ham bo‘lmaydi. Ammo bu modda almashuv jarayoni har bir tirik organizmda xilma-xil ko‘rinishlarda sodir bo‘ladi. Shu ko‘rinishlar – hodisalardir.
Butun – o‘zaro dialektik aloqadorlikda bo‘lgan qism, bo‘lak, tomon, element, komponentlarning uzviy birligidan iborat alohida nar­sa, hodisa, jarayondir. Masalan, olam bir butundir.