O’zbekiston respublikasi toshkent arxitektura –qurilish instituti bino inshootlar –qurilish fakulteti,,falsafiy va ijtimoiy-siyosiy fanlar’’ kafedrasi falsafa fanidan mustaqil ish mavzu: Kategoriya tushunchasi va turlari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI TOSHKENT ARXITEKTURA –QURILISH INSTITUTI BINO INSHOOTLAR –QURILISH FAKULTETI ,,FALSAFIY VA IJTIMOIY-SIYOSIY FANLAR’’ KAFEDRASI FALSAFA FANIDAN
MUSTAQIL ISH
Mavzu:Kategoriya tushunchasi va turlari
Guruh:15-20 Bajardi:Qandaharov T Tekshirdi:Azimova Ch
Reja:
1. Kategoriya tushunchasi
2. Kategoriya turlari
3. Falsafiy kategoriyalar va ularning mohiyati
Kategoriya so‘zi qadimgi yunon tilidan olingan: «izohlash», «tushuntirish», «ko‘rsatish», degan ma’nolarni anglatadi.
Falsafa tarixida ilk bor kategoriyalarni Arastu ta’riflagan. Uning «Kategoriyalar» asarida ularni turkumlashtirishga harakat qilgan. Xususan, uningcha quyidagi kategoriyalar mavjud: «mohiyat» (substansiya), «miqdor», «sifat», «munosabat», «o‘rin», «vaqt», «holat», «mavqe», «harakat», «azob-uqubat». Keyinchalik Arastu «Metafizika» asarida «mohiyat», «holat» va «munosabat» kategoriyalarini ham izohladi.
a) Yakkalik, xususiylik va umumiylik.
b) Sistema, struktura va element.
v) Mohiyat va hodisa.
g) Butun va qism.
d) Mazmun va shakl.
z) Sabab va oqibat.
j) Zaruriyat va tasodif.
i) Imkoniyat va voqelik.
Faqat alohida narsa-hodisaga xos, uni boshqa narsa-hodisadan farq qiluvchi, takrorlanmaydigan, individual belgi va xususiyatlar birligi yakkalik deyiladi. Yakkalik alohida narsa-hodisalar yoki ulardagi alohida tomon, belgi va xossalarni aks ettiradi.
Ko‘pchilik narsa-hodisalarga (yoki ularning tur va tomonlariga) xos o‘zaro o‘xshash, bir xil, takrorlanuvchi belgi va xususiyatlar birligi umumiylik deyiladi. Umumiylik bir sinf yoki bir turga kirgan narsa-hodisalarni ham ifodalaydi.
Narsa-hodisalarga xos maxsus tomon, xusu­siyatlar birligi xususiylik kategoriyasida aksini topgan. Xususiylik alohidalikka nisbatan umumiy, umumiylikka nisbatan alohida bo‘lgan tomon, belgi, xususiyat va aloqadorliklarni ifodalaydi.