O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligining 2019 yil "25"areldagi "107" sonli buyrug’ining2-ilovasi bilan fan dasturi ro’yxati tasdiqlangan

Gingizit bu milk kasalligi bulib, bunda milkning shillik kavati kizaradi va shishadi, ba’zan nezikkina katlam bilan koplanadi, ba’zan yara xosil kiladi. Molochitsa tez-tez uchraydigan kasalliklar katoriga kiradi. Bunda okish koplangan katlam, ivigan sutning sachragan donachalariga uxshaydi, ammo uni kizargan nordon reaktsiya beruvchi shillik kavatini kuchirish oson emas.

Oshkozon ichak sistemasi xastaligining belgilaridan biri kusishdir. Kusish (ovkatni kaytarib tashlash) tez-tez uchraydigan kasallik belgilaridan bulib, kekirishdan ajratish kerak. Kekirishdan bolalarda tusatdan bulib, boshlangich belgilarsiz, korin mushagi va diafragma isterikasiz buladi. Kekirish vaktida bemor bolalarning xoli uzgarmaydi. Kusishdan avval kungil aynash buladi. Kusish odatda korin mushaklari ishtirokida bulib, bunda oshkozondagi ovkat maxsulotlari odatda otilib chikadi va bola kusishning oxirida uziga xos tovush chikazadiki, bunda biz xuddi bolaga narsa tikilayotgandek sezamiz.

Xazm sistemasining xastaligiga ayniksa 3 yoshgacha bulgan bolalarda kup uchraydi. Uning sabablari kuyidagilar:

1. 
   Bolani ovkatlantirishdagi nuksonlari (bolani yoshiga mos kelmagan ovkat berish yoki xaddan ziyod kup ovkat berish).
   
2. 
   Tarbiyadagi yoki kun tartibidagi nuksonlar (gigienik talablarga rioya kilmaslik, tartibsiz ovkatlantirish, tanani kizdirib yuborish va boshkalar).
   
3. 
   Bolaning umumiy betobligi yoki ichak kasalligi, yukumli kasalliklar ayniksa iste’mol kilingani ovkat orkali utadigan yukumli kasalliklar va boshkalar. Bu xamma xolat oshkozon ichak yulida ovkat xazm kilinishiga buzilishiga olib keladi, chunki ovkat xazm kilishda ishtirok etadigan oshkozon ichak sharbatining mikdori kamayib, fermentlarning aktivligi pasayadi, bu esa uz urnida ozuka moddalarining tulik parchalanmasligiga olib keladi.
   

Ovkat xazm kilish sistemasidagi kasallik tugma nuksonlar, ya’ni oshkozon ichak sistemasidagi u yoki bu fermentlarning yetishmasligi, ya’ni tugma entimenatiya xisobiga bulishi mumkin. SHu sababli tugma karbon suvlar oksillar almashinuvining buzilishi, oshkozon osti bezi fermenti, ayniksa tripeinin yetishmasligi skikam bulganligi sababli ichak funktsiyasining buzilishi mumkin.

Bu oshkozon bezi fermentlarining kamayishi mukovistsidoz yoki oshkozon osti bezining kistezli fibrozi deyiladi. Bu kasalning ichak turida, ich buzilish belgilari kusish, yoglik nisbatan suyuk kup mikdorda axlat kelishi, korinning kattalashishi, gaz yigilishi va boshka belgilar birinchi uringa chikadi.

Ovkat xazm kilishning buzilishi allergik xollarda xam uchraydi. Ya’ni oshkozon ichak kasalligi belgilari sifatida. Allergik ovkatga dori darmonlarga, yukumli kasallik boshlanishida, gijjaga va boshka xollarda bulishi mumkin. Ba’zan vrach bu xolni unutib davolashga antibiotik tavsiya etadi, bu esa uz urnida kasallik belgilarini zurayishiga olib kelishi mumkin.

Xazm sistemasining semiotikasini urganishda avvalo bemordan yigiladigan anamnez uni bezovta kiluvchi xolatlarga e’tibor berishimiz shart. Xazm sistemasi kasalliklarining asosiy belgilaridan biri bu korin ogrigidir.

Ogrik – bu ovkat is’temol kilish bilan boglik bulishi mumkin, yoki umuman boglik bulmasligi mumkin. Ovkat is’temol kilish bilan bilan boglik bulgan korin ogrigi uz xolicha yana ikkiga bulinadi. Ovkat is’temol kilgan zaxoti boshlanadigan ogrik va ovkat xazm kilgach birmuncha vakt utishi bilan boshlanadigan ogrik. Erta boshlanadigan ogrik ovkat is’temol kilish vaktida yoki ovkat is’temol kilgach biron-bir yarim soatlargacha vakt oraligida boshlanadi. Bolalarda, odatda, korin ogrigi bilan bir vaktda korin tuygancha uxlash xolatlari yuzaga kelib, ular ovkat yeyishni tugallaydi, ya’ni ovkatlanmay kuyadi, kam ovkat yeydi. Bunday ogrik ezofagitrda, gastritda uchraydi.

Kech paydo buladigan ogrik odatda bola och kolganda, ya’ni kunduzi ovkat is’temol kilganda 1-2 soat vakt utgach yoki tunda boshlanadi. Kech boshlanadigan ogrik gastritga xos bulib, ayniksa oshkozonning antral bulimi jaroxatlanishiga xos, duodenitga, gastroduodenitga, 12 barmokli ichak yarasiga xosdir.

Ogrik korinning kaysi kismida ekanligini aniklash xam katta axamiyatga ega. Ogrik tush suyagining xanjarsimon usigiga yakin, markazik kismiga yakin joyda aniklansa, kuprok ezofagi yoki gastritga xos, piloroduodenal zonada bulsa, antral gastritga, gastroduodenitga yoki 12 barmokli ichak yarasiga xosdir. Ogrik ung kovurga ostiga tugri kelsa unda u ut pufagi yoki ut yuliga (diskineziya, xolitsistoxolangit) kasalligiga xos. Belda kamarsimon kuprok chap tomonda kindik ustida aniklanadigan ogrik pankreatitga xos. Butun korin bushligini koplab seziladigan ogrik appenditsitga, proksimal kolitga yugon ichakning boshlangich kismining yalliglanishiga xosdir.

Ogrik xarakterini aniklash xam katta axamiyatga egadir. Ogrik tutib kolishi mumkin va sanchganday yoki doimiy ogrik bulishi mumkin. Doimiy ogriklar kuprok bir tekis yoki burab ogrigandek buladi. Tunda paydo buladigan ogrik kuprok xazm sistemasidagi yara kasalligiga xosdir. Bunda ogrik kuchlirok buladi.

Bir yoshgacha bulgan bolalarda korin ogrigi umumiy kurinishda aniklanib, bolaning bezovtalanishi, yiglashi bilan izoxalanadi. Odatda bolalar oyoklari bilan teksinadilar. Bu xolat kuprok bolalarda, ichida gaz yigilganda bulib, chikazilib yuborgach bola odatda tinchlanadi. Korin ogrigidan tashkari xazm sistemasi kasalligiga dispeptik belgilar xam katta axamiyatga egadir. Dispeptik belgilar uz urnida oshkozon bilan boglik va ichak bilan boglik xolda buladi. Oshkozon bilan boglik dispeptik sindromlardan bolalarda kungil ozish, kalta ovkat kaytarish, kamrok jigildon kaynash kayd kilish kuzatiladi. Bu odatda oshkozon ichak motorikasining buzilganligini kursatib, aloxida kasal spetsifik belgi deb bulmaydi.

Egan ovkatni kisman kaytarish oshkozon ichidagi bosimning ortishi bilan boglik bulib, kardinal sfinkterning yetishmovchiligidan kelib chikadi. Bu xolat ezofagitda, gastroduodenal kism kasalligida (ezofagit, diafragmaning kizil ungach yakinidagi grijada, oshkozonning kordinal kismi yetishmovchiligida, surunkali gastritda, gastroduodenitda, yaralik kasalliklarda). Bir yoshgacha bulgan bolalarda, kardinal sfinkterning yaxshi tarakkiy etmaganligi tufayli kiska kayd kilish xavo aralash buladi, buning sababi ovkatlantirish texnikasining buzilishi bilan boglik buladi.

Bolalarda xakikiy axiliya uchraganligi tufayli, kiska kaytarish oksil parchalanishidagi sassik xid tarkatgan xolda bulmaydi. Kayd kilish kusish 12 barmokli ichak ichida bosim ortganda kuzatiladi. Bu kuprok 12 barmokli ichak kasalligiga xosdir.

Kayd kilish 3 yoshdan katta bolalarda kamrok kuzatiladi, lekin uch yoshgacha bulgan bolalarda kuprok uchraydi. Kusishning kelib chikishiga markaziy boshkarish sistemasi sababchi buladi. Kayd kilish kusish markazining kitiklanishi intoksikatsiyada, meningitda yoki miya kutisining jaroxatlanishi va boshka xollarda kuzatiladi.

Bu xolatga xos xususiyat kusishning paydo bulishi. Utkir yoki surunkali gastritda, gastroduodenitga, yaralik kasalliklarda, ichak infektsiyasida, ovkatdan zaxarlanishda kusishdan avval yoki bir vaktning uzida kungil ozish kuzatiladi, ana shu xol markazni kitiklashdagi kusishdan ajratishga katta axamiyatga ega.

Yangi tugilgan bolalarda fontanga uxshash kusishni kuzatish mumkin. Bu asosan pilorostenozga xos belgidir. Bunda albatta rentgen usulida tekshirish kerak. Stenoz oshkozongacha yoki 12 barmokli ichakkacha bulsa kayd kilingan moddaga ut bulmaydi, agarda kayd kilish megaduodenum xisobiga bulsa kayd kilingan moddaga ut aralashgan buladi. Xakikiy kayd kilishdan yoki oshkozondan ovkatni ukchib chikazishdan kizil ungachning uzidan kaytarib chikazaladigan suyuklikni yoki ovkatni ajrata bilish kerak. Bu tugma yoki shillik kavat kuyganda bulishi mumkin. Kalkib ketish difteriyada, yumshok tanglay paralichida kuzatiladi.

Ichakdagi dispeptik uzgarishlar – ich ketish, ba’zan kabziyat ich ketish, gaz yigilishi, ichakda shildillash tovushni xosil bulishi sifatida aniklanadi.

Tusatdan korin ogrish sindromi. Bu belgilar majmuasi korin bushligidagi a’zolar yoki korin bushligining orka kismi tusatdan jaroxatlanganda yoki tusatdan kasallanishda xosil buladigan klinik belgilar yigindisi bulib, odatda bu xol kuprok tez yordamga (xirurgik yordam) muxtoj bulib koladigan xolatni tasvirlaydi. Tusatdan korin ogrish sindromi uz nomi bilan kurinib turibdiki, asosiy belgi bulib bunda korin ogrik xisoblanadi. Korin ogrigi vaktida bemor xushidan ketishi mumkin, tez-tez kusish, kabziyat, ich ketish va boshka belgilar bilan bir vaktda bulishi mumkin. Bemor kam kimirlashga xarakat kiladi. Betining kurinishidan kasalmand xolati yoki Gippokrat beti xolatida buladi. Korin devori taranglashgan, tortilgan, dam bulgan xolda kurinadi. Umumiy intoksikatsiya simptomlari yakkol kuzga kurinadi, teri kuruk buladi. Korinni paypaslab tekshirilganda, bemor kattik ogrik sezadi, korin devorining mushaklari taranglashgan, SHetkin Blyumberg simptomi aniklanadi.