|
2. Mavzu:Tashqi nafasni tekshirish usullari.
1. O’pka ventilyatsiyasi [ chastotasi(f), chuqurligi (Vt), nafas minutlik hajmi (V), ritmi, alьveolyar ventilyatsiya hajmi, olingan nafasdagi havoni tarqatilish]2. O’pka hajmlari [o’pkaning tiriklik sig’imi (O’TS, Vs ), o’pkani umumiy hajmi, nafas olishdagi zahira havo (ZHno,IRV), nafas chiqarishdagi zahira havo(ZHnch, YeRV), qoldiq havo funktsional hajmi (QHFH), qoldiq havo hajmi (QHH).3. Nafas mexanikasi [o’pka maksimal ventilyatsiyasi (O’MV, Vmax),nafas chegarasi, zahira nafas, jadal (tezlashgan) o’pka tiriklik sig’imi (FEV) va uning O’TS ga nisbati (indeks Tiffno), bronxial qarshilik, tinch holatda va tezlashgan nafas paytida nafas olish va nafas chiqarish tezlik hajmi]4. O’pkada gaz almashinuvi [ 1 minutda kerakli kislorod va ajraladigan karbonat
angidrid hajmi, alьveolyar havo tarkibi, kislorod sarflanish koeffitsienti (KSO)].
5. Arterial qon gazlar tarkibi [kislorod (rO
2) va karbonat angidrid bosimi (rSO2), qondagi oksigemoglobin miqdori va Hb va oksi- Hb ning arteriovenoz farqi].
Nafas chuqurligi yoki nafas hajmi (NH yoki Vt ml da) absolyut va nisbiy raqamlari kattalarga nisbatan kam.(6-jadval)Jadval № 6. Turli yoshdagi bolalarda nafas hajmi.
Yoshi Bolalarda nafas hajmi, ml Brok bo’yicha N.A. SHalkov bo’yicha
abs. 1 kg tana massasiga abs. 1 kg tana massasiga CHaqaloqlar 11,5 3,5 -1 oy 30 6,2
4 oy 25 4,8 39 6,2
6 oy 36 5,0 54 6,7
1 yosh 60 6,0 70 7,0
3 yosh 95 6,5 114 7,4
6 yosh 118 6,2 156 7,9
11 yosh 175 5,8 254 7,8
14 yosh 227 5,8 300 7,8
Kattalar 410 6,4 - -Bolalarda buning sababi birinchidan, o’pka massasining kamligi, 5 yoshgacha alьveolalar shakllanishi bilan bog’liq; ikkinchidan erta yoshdagi bolalarda nafas olishning yuzakiligi, ko’krak qafasining tuzilishi ( ko’krak qafasining oldingiorqa o’lchami- yon o’lchamiga teng, qovurg’alar umurtqadan to’g’ri burchak ostida chiqishi) bu
holat o’pka ekskursiyasiga ta’sir qilib, o’pka hajmi kengayishini, diafragma harakatini chegaralaydi. Tinch holatda nafas hajmining ortishi, nafas yetishmovchiligidan darak beradi, ya’ni nafas yetishmovchiligining restriktiv shakli yoki ko’krak qafasi rigidligi pasayganligini bildiradi. Kislorodga bo’lgan talab intensiv modda almashinuvi sabab kattalarga nisbatan bolalarda yuqori. 1 yoshgacha bolalarda kislorodga talab 1 kg tana vazniga taxminan 7,5-8 ml/min, 2 yoshda bir oz oshadi 8,5 ml/min, 6 yoshda maksimal 9,2 ml/min ga, 9 yoshda- 6,8
ml/min ga, 10 yoshda 6,3 ml/min ga, 14 yoshda 5,2 ml/min ga yetadi.
Yuzaki nafas xarakteri , uning ritmikligi tez-tez nafas olish bilan
kompensatsiyalanadi (f). 1minutda nafas chastotasi chaqaloqlarda -40 -60ta, 1 yoshda -30-35 ta, 5 yoshda -25 ta, 10yoshda -20 ta, kattalarda -16-18taga teng. Nafas chastotasi normadan tezlashishi (taxipnoe) nafas yetishmovchiligidan darak beradi.Nafas chastotasining yuqoriligi bolalarda 1 kg tana vazniga minutlik nafas hajmini kattalarga nisbatan bolalarda yuqori bo’lishiga sabab bo’lgan. (7-jadval) Bolalarda nafas olishning minutlik hajmi. (NOMH)Ko’rsatkichlar
Yoshi CHaqaloq 3 oy 6 oy 1 yosh 3 yosh 6 yosh 11
Yosh 14
Yosh Kattalar NOMH, sm 3
635 1100 1500 2200 2900 3200 4200 5000 6150
NOMH, 1 kg tana vazniga
192 200 208 220 200 168 140 128 96
Jadvaldan ko’rinib turibdiki, 3 yoshgacha nafas minutlik hajmi kattalarga nisbatan 1 ½ marta ko’p, 11 yoshli bolanikidan ham ko’pdir.
O’pkaning tiriklik sig’imi (O’TS)- maksimal nafas olishdan so’ng nafas chiqarish mumkin bo’lgan gazning maksimal miqdori. Inspirator cho’qqidan ekspirator cho’qqigacha bo’lgan masofa aniqlanadi va millilitrlarda qayta hisoblanadi. O’g’il bolalarda qizlarga nisbatan O’TS yuqori bo’ladi.(8-jadval) O’pkaning tiriklik sig’imi.Yoshi O’TS, ml Hajmi, ml nafas Zaxira nafas chiqarish Zaxira nafas olish
4 yosh 1100 120 480 490
6 yosh 1200
8 yosh 1600 170 730 730
10 yosh 1800
12 yosh 2200 260 1000 1000
14 yosh 2700
16 yosh 3800 400 1750 1650
Kattalar 5000 500 1500 1500
Agar bolani o’pka tiriklik sig’imini tinch holatdagi nafas hajmi bilan solishtirilganda, tinch holatda bolalar O’TSning taxminan 12,5% dan foydalanadi.Nafas olish zaxira hajmi (ZH no, IRV) - tinch holatda nafas olgandan keyin, yana nafas olishi mumkin bo’lgan havo maksimal hajmi (millilitrda). Bu ko’rsatkich muhimligi shundaki, ZHno ning O’TS ga nisbati. 6 yoshdan 15 yoshgacha ZHno/O’TS 55dan to 59% atrofida
bo’ladi, agar pasaysa ko’krak qafasi restriktiv zararlanish (chegaralangan), o’pka to’qimasi elastikligi pasayganda kuzatiladi.
Nafas chiqarishdagi zaxira hajmi (ZH nch, YeRV) - tinch holatda nafas chiqargandan keyin, yana nafas chiqarishi mumkin bo’lgan havo maksimal hajmi (millilitrda). Bu ko’rsatkich muhimligi shundaki, ZHnch ning O’TS ga nisbati. 6 yoshdan 15 yoshgacha ZHno/O’TS 24dan to 29% atrofida bo’ladi.
O’pkaning tiriklik sig’imi kamayadi: o’pkaning diffuz zararlanishida, o’pka to’qimasi elastikligini (cho’ziluvchanligini) kamayishida.
Nafas olishning minutli xajmi (NOMH). 1 minutda O’pkada ventilyatsiya qilingan havo
miqdori. NOMH - nafas olish sonining nafas chuqurligiga ko’paytmasi. 3-5 minutdagi nafas
hajmi yig’indisi hisoblanadi va keyin 1 minutdagi o’rtacha qiymati aniqlanadi.O’pkaning maksimal ventilyatsiyasi (O’MV) - nafas olish chegarasi- 10 sekund ichida tez va chuqur nafas olish, keyinchalik 1 minut davomida qayta hisoblash bilan aniqlanadi. Sog’lom bolalarda jismoniy yuklama bilan o’tkazilgan sinama qonning kislorodga to’yinishi
pasayishiga olib kelmaydi.Tezlashgan (jadal) o’pka tiriklik sig’imi (TO’TS, FEV) yoki jadal nafas chiqarish hajmi (JNCHH, l/s) – maksimal nafas chiqargandan keyin yana jadal nafas chiqarish mumkin bzlgan
havo miqdori. Indeks Tiffno (FEV %larda) – jadal nafas chiqarish hajmini o’pka tiriklik sig’imiga (FEV %larda) nisbati, normada 1 sekundda jadal nafas chiqarish hajmi (JNCHH) O’TS ning 70% ni tashkil etadi
Spirografiya – tashqi nafasni tekshirish usuli. Bunda yopiq xavo tsirkulyatsiyasi, o’pka xajmi va o’pka ventilyatsiyasi grafik registratsiyasini apparat yordamida o’tkaziladi. Tashqi nafasni tekshirish naxorda tinch holatda o’tkaziladi. Usul bolani faol qatnashishini talab etadi, 5 yosh va undan katta bolalarda qo’llaniladi. Spirogrammada nafas harakati qiymati yig’indisi hisoblanadi (nafas olish yoki nafas chiqarish). O’rtacha qiymati aniqlanadi va spirograf shkalasi masshtabiga mos holda millilitrlarda qayta hisob bajariladi. Spirogrammada tishlarning siljish qiymatiga qarab, tinch holatda nafas hajmi aniqlanadi.
Havoning rezervli hajmi, ya’ni gaz maksimal hajmi, tinch holatda nafas olgandan so’ng, nafas olish mumkin. Maksimal nafas olishning tinch holatda nafas olish tengligidagi tishlarning o’zgarishida aniqlanadi va millilitrlarda qayta hisoblanadi. Tekshirish 3-4 marta takrorlanadi, interval 30-40 sek va eng yuqori natija hisobga olinadi.
O’pkaning tiriklik sig’imi (O’TS) - gazning maksimal miqdori, maksimal nafas olishdan so’ng nafas chiqarish mumkin. Inspirator va ekspirator masofada aniqlanadi va millilitrlarda qayta hisoblanadi. O’g’il bolalarda qizlarga nisbatan O’TS yuqori bo’ladi.
Nafas olishning minutli xajmi (NOMH) 1 minutda o’pkada ventilyatsiya qilingan havo miqdori. NOMH - nafas olish sonining nafas chuqurligiga tengligi. 9-5 minutda nafas hajmi yig’indisi hisoblanadi va 1 minutdagi o’rtacha qiymati aniqlanadi.
O’pkaning maksimal ventilyatsiyasi (O’MV) 10 sekund ichida tez va chuqur nafas olish, keyinchalik 1 minut davomida qayta hisoblash bilan aniqlanadi. Sog’lom bolalarda jismoniy yuklamasi va sinamasi qonning kislorodga to’yinishi pasayishiga olib kelmaydi.
Pnevmotaxometriya – havo oqimiga qarshilik ko’rsatadigan usul, bronxial o’tkazuvchanlik holati – nafas mexanikasi ko’rsatgichlaridan biri hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
