|
13-14 Mavzu: Oshkozon- ichak tizimining funktsional uzgarishlari. Oshkozon –ichak tizimi kasalliklari.
Qizilo’ngach peristalьtik tulkini va uning pastki kismini ovkat bulaklari bilan mexanik qo’zg’alishi oshkozonga kirish kismida reflektor kuzgalishni chakiradi. Oshqozon motorikasi peristalьtikadan (kardial kismidan tubigacha bulgan kiskarishning ritmik tulkini) peristola (ovkatni tortuvchan ta’siriga oshqozon devori kursatadigan karama-karshilik) va oshkozon devori tonusi tulkinlanishi, u ovkat yegandan 2-3 soat keyin boshlanadi.
Ingichka ichak motorikasiga tebranuvchi harakat kiradi (ritmik tulkinlanish, ichak tarkibidagilarni ichak sekreti Bilan kushilishi va surilish uchun kulay sharoit yaratadi), ichak devorlari tonusi tulkinlanishi va peristalьtikasi (ichak buylab chuvalchangsimon harakat ovkat harakatiga ta’sir kiladi).
Yo’g’on ichakda xam, mayatniksimon va peristalьtik harakatlar buladi, proksimal kismlarda-antiperistaltika yuz beradi, bu najas massasini shakllantiradi. Kattalarga nisbatan, bolalarda ovkat butkalarining ichakdan utish vakti kiska buladi. CHakoloklarda 4 soatdan 8 soatgacha, katta yoshdagi bolalarda-bir sutka atrofida buladi. SHuni ta’kidlash kerakki, sun’iy ovkatlantirishda bu muddat uzayadi. Ko’krak yoshidagi bolalarda defekatsiya akti xoxishsiz reflektor yuzaga keladi, fakatgina bola xayotining birinchi yili oxirida buysunuvchi buladi. CHakoloklar xayotining birinchi soatlari va kunida birinchi najas yoki mekoniy ajraladi, kora –karoli rangda, xidsiz. Keyinchalik kukrak yoshidagi soglom bolalarda sarik rangda, nordon reaktsiya va nordon xidli, uning konsistentsiyasi butkasimon. Katta yoshdagilarda najas shakllangan. Kukrak yoshidagi bolalarda najas kelishi sutkada bir martadan 4-5 marta, katta yoshdagilarda sutkada bir marta keladi.
Xayotining birinchi soatida bola ichagi bakteriyadan ozod buladi. Keyinchalik oshkozon-ichak trakti mikroflora bilan ekilgan, kukrak yoshidagi bolalarda ogiz bushligida stafilokokk, streptokokk, pnevmokokk, ichak tayokchasi va ba’zi boshka bakteriyalar aniklanadi. Najasda ichak tayokchasi, bifidobakteriyalar, nordonsut tayokchalar va boshkalar paydo buladi. Sun’iy va aralash ovkatlantirishda bakterial infitsirlanish fazasi tez yuzaga keladi. Ichak bakteriyalari ovkatni fermentativ xazm bulish jarayoniga olib keladi. Tabiiy ovkatlanishda bifidobakteriyalar, nordonsut tayokchalari kam mikdorda-ichak tayokchalari ustunlik kiladi. Najas ochik sarik rangda, nordon xidli, mazsimon kurinishda buladi. Sun’iy va aralash ovkatlanishda chirish jarayoni ustunligi uchun najasda reg ichak tayokchasi, daydi flora (bifidoflora, nordonsut tayokchasi) kam mikdorda buladi.
Erta yoshdagi bolalarda o’t xosil bulishi, katta yoshdagilarga nisbatan kam intensivlikda buladi. Bolalarda o’t o’t kislotalarga boy emas, xolesterin, letsitin, tuzlar va ishkorlar, suv, mutsin, pigmentlar va mochevina, tauroxol, glikoxol kislotaga nisbatan kup mikdorda buladi. SHuni ta’kidlash kerakki, tauroxol kislota antiseptik hisoblanadi. o’t nordon ovkat va butkalarni neytrallaydi, oshkozon osti va ichak sekretini faoliyatini yaxshilaydi. Bundan tashkari, o’t pankreatik lipazani aktivlashtiradi, yoglarni emulьsiyalaydi, yog kislotalarni eritadi, ularni sovunga aylantiradi, yugon ichak peristalьtikasini kuchaytiradi. Bola xayotining birinchi yilida ovkatga bulgan talab katta yoshdagi bolalarga karaganda, nisbatan katta. Bolada hamma kerakli ozuka fermentlari buladi, ovkat xazm kilish organlari funktsional faoliyati chegaralangan va bola fiziologik ovkatlanishda bulsa, kukrak suti bilan ovkatlansa yetarli bulishi mumkin. Kukrak yoshidagi bolada ovkat soni va sifatidagi uzgarishlar ovkatlanish buzilishiga (asosan bir yoshlik xayotida) va keyinchalik jismoniy rivojlanishdan orkada kolishiga sabab buladi.
Oshkozon-ichak traktini tekshirish, kuruv, palьpatsiya va perkussiyadan iborat, bunda auskulьtatsiya kam kullaniladi va katta axamiyatga ega emas.
Ko’rik korindan boshlanadi va ogiz bushligini kuruvi Bilan tamomlanadi (kichik yoshdagi bolalarda). Korin kurigi gorizontal va vertikal xolatda o’tkaziladi. Korin shakli, uning o’lchami, simmetrikligiga e’tibor beriladi, oshkozon va ichak peristalьtikasi kuzda ko’rinishi, nafas olishiga ishtirok etishiga e’tibor berish kerak. Anus (orka teshik) kurigi, shillik kavatlari yorilgani, ichak tutishi, ochik kolishiga axamiyat beriladi.
Ogiz bushligi kuruvida tishlar va bodomcha bezlar xolatiga e’tibor berish kerak. Kichik yoshdagi bolalarni ogiz bushligini chukur tekshirish uchun bolani maxkam ushlab turish kerak. Buning uchun yordamchi yoki bolani onasi bolani orkasi bilan uziga tizzasiga utirtirib, oyogini uzini oyoklari orasiga sikadi, ung kuli bilan bolani tanasi va kulini fiksatsiya kiladi, chap kuli bilan boshini ushlaydi. SHifokor boladan o’ng tomonda turadi va boshi bilan yoruglikni berkitmaydi, yoruglik bolani ogziga tushib turishi kerak. Ogiz bushligini shpatel yordamida kurish kerak. Birinchi navbatda ogiz bushligi shillik kavati, lablar shillik kavati, lunj, milk, yumshok va kattik tanglay, til va tomok, tishlarni kurish kerak. Ogiz bushligini tekshirish tomokni kurish bilan tugallanadi. Buning uchun shpatel til ildizigacha olib boriladi va pastdan sekin bosib, bolaga ogzini keng ochish tavsiya etiladi, til bunda ogiz bushligida joylashadi. Agar bola tilini zich kilib tursa, shpatel lunj va milk urtasiga olib boriladi va orka ildiz tishlari tirkishi orkali til ildiziga bosiladi, bolani ogzini ochadi va bunda tomok va xalkum usti yaxshi kurinadi.
Palьpatsiya. Palьpatsiyani to’gri o’tkazish uchun, shifokor bemordan ung tomonda, yuzi bilan unga karab turadi. Bola orqasi bilan yotadi, oyoq, tos-son va tizza bo’g’imlarini yengil bukadi. Qo’llari tanasidan cho’ziladi, boshi tanasi bilan bir xil tenglikda turadi, bunda bolani chalgitib turish kerak.
Jigar palьpatsiyasi. Jigar palьpatsiyasi ikki asosiy turga bulinadi: Strajesko buyicha sakrovchi jigar palьpatsiyasida bemor xolati kuyidagicha-bemor orkasiga yotib, oyoklarini yengil bukadi, bunda yostik olib tashlanadi. Kullar tanasidan uzoklashtirilgan yoki kukrak kafasida yotadi. Palьpatsiya kilinadigan kullar barmoklari bir chizik xosil kiladi-jigar pastki chegarasiga parallel kuyiladi va yengil sakrovchi harakat yukoridan pastga karab utkaziladi. Sakrovchi palpatsiya bilan jigar yuzasini palьpatsiya kilib seziladi. Ko’krak yoshi va erta yoshdagi bolalarda jigar palьpatsiyasini sakrovchi palьpatsiya usuli kullaniladi. Undan keyin V.P. Obraztsov-Strajesko usuli buyicha jigar palьpatsiyasiga o’tiladi. O’ng ko’l (palьpatsiya qilinadigan ko’l) korin devori o’ng tomoniga kindik tengligida yoki undan pastga qo’yiladi. CHap qo’li bilan ko’krak qafasi o’ng tomoni pastki qismidan ushlab turiladi. Bemor chukur nafas chiqarganda o’ng qo’l qorin bo’shlig’iga qo’yiladi va boladan chukur nafas olish so’raladi. Nafas olganda paypaslovchi qo’l old va yuqoriga qaratilib, qorin bo’shlig’idan chiqariladi. Bunda jigar past qirrasini palьpatsiya qilinadigan barmoq bilan pastga harakatlantirib jigar past qirrasi topiladi. Bu palьpatsiyada jigar kirrasi va shakli, uning konsistentsiyasi aniqlanadi. 5-7 yoshgacha soglom bolalarda jigar qovurg’a yoyi qirrasidan o’rta-umrov chizig’i bo’yicha 1-2sm chikib turadi. Soglom bolalarda jigar kirrasi ogriksiz, o’tkir va yumshok, elastik buladi. 7 yoshdan katta soglom bolalarda jigar o’ng kovurg’a ostida palьpatsiya qilinmaydi.
Sog’lom bolalarda o’t pufagi palьpatsiya qilinmaydi. O’t pufagi proektsiyasi qorin to’g’ri muskuli tashqi qirrasi o’ng qovurg’a osti bilan kesishgan yerida joylashadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
