O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi

Атом электр станцияларида – радиоактив элементларни парчаланишида ажралиб чиққан энергия ѐрдамида электр энергияси ишлаб чиқарилади.АЭС лар асосан 4 та цехдан иборат :

1. 
   – цех: реактор цехи деб аталади. Реактор ичида занжир реакция юз беради ва жуда катта иссиқлик ажралиб чиқади. Реакторда манба сифатида уран, радий, полоний каби радиоактив элементлардан фойдаланилади.
   

2 – цехда буғ генератори ўрнатилган. Буғ генераторига реакторнинг актив зонасидан трубалар орқали иссиқлик келади. Иссиқлик ташувчи сув, газ ѐки суюқ металл бўлиши мумкин. Буғ генераторида исиган иссиқлик ташувчи муҳитга труба қўйилган бўлади. Бу трубада сув буғга айланади.

3. 
   – цехда буғ турбинаси ўрнатилган бўлади. Буғ турбинасига трубада ҳосил бўлган буғ келади. Буғ турбинаси турбогенераторни ҳаракатга келтиради ва шу тариқа электр энергияси ишлаб чиқарилади.
   
4. 
   – цех асосан ишлаб чиқарилган электр энергиясини кучайтириш истеъмолчига узатиш ва тақсимлаш цехи ҳисобланади.
   

Атом електро стансиясининг асосий кисми атом козони яни атом реактори АЭСида копинча атом реакторларининг 4 типи кулланилади

1. 
   Сув-сувли
   
2. 
   Графит- сувли 3)Огир сувли
   

4) Графит- газли

SHAMOL ELEKTROSTANSIYASI

Hozir hayotimizni radio, televideniye, telefon, telegrafsiz, turli xil yoritish jihozlari va qizdirish asboblarisiz, mashina va qurilmalarsiz tasavvur qilib bo‗lmaydi. Bularning hammasi elektr energiyasi (toki) bilan ishlaydi.

-Rasm. Shamol elektrostansiyasining sxemasi.

Elektr energiyasi qayerdan olinadi? Uni elektr stansiyalarida maxsus mashinalar
— elektr toki generatorlari hosil qiladi. Generatorlarning turlari ko‗p. Energiyasi kichkina uyni yoritish uchungina yetadigan mitti elektr generatorlardan tortib, katta shaharni elektr energiyasi bilan ta‘minlay oladigan ulkan elektr generatorlarigacha bor.
Generator elektr toki berishi uchun uning asosiy qismi — rotor aylantiriladi.
Katta generatorlarning rotori bir necha yuz tonna bo‗lganligi uchun uni maxsus mashina — turbina yordamida aylantiriladi.
Generatorlarning turlari ko‗p. Energiyasi kichkina uyni yoritish uchungina yetadigan mitti elektr generatorlardan tortib, katta shaharni elektr energiyasi bilan ta‘minlay oladigan ulkan elektr generatorlarigacha bor.
Har qaysi turbina kuraklari yoki parraklari bo‗lgan ish g‗ildiraklariga ega. Qizdirilgan gaz yoki suv bug‗i oqimi katta kuch bilan turbina g‗ildiragi parraklariga urilib, uni aylantiradi, turbina bilan birga generator rotori ham aylanma harakatga keladi.
Suv oqimi aylantiradigan turbina gidravlik turbina deyiladi, bunday turbinalar o‗rnatilgan elektr stansiyalari esa gidroelektr stansiya yoki qisqacha GES deb ataladi. Turbinani issiqlik elektr stansiyalari (IES) da bug‗, gaz turbinali elektr stansiyalarida esa qizdirilgan gazlar oqimi aylantiradi.
Shamol elektr stansiyasi (SHES) — shamol oqimining kinetik energiyasini elektr energiyasiga aylantiruvchi kurilma. Shamol dvigateli, elektr toki generatori, generator va dvigatelning ishini boshkaruvchi avtomatik qurilma xamda ular oʻrnatiladigan inshootlardan iborat.
Sh.e.s.dan, koʻpincha, shamol oqimining oʻrtacha yillik tezligi yuqori (5 m/sek dan katta) boʻlgan va markazlashtirilgan elektr taʼminot tarmoqlaridan uzoqda joylashgan hududlarda (mas, Oʻrta Osiyoda — dasht, chul va chala chullarda) elektr energiyasi manbai sifatida foydalaniladi. Sh.s.e.da 8 kVt dan 1,2 mVt gacha quvvatli elektr energiyasi hosil qilish mumkin.
Britaniyada suv va shamol yordamida ishlaydigan katta elektr stansiyasi ishga
tushdi
Stansiya Temza daryosi etagida joylashgan bo'lib u 175ta turbinalardan iborat.
Uning quriligi taxminan 3 mlrd dollarga aylandi. Lekin britaniyaliklar ekologik xavfsizlik uchun pul tejamaydilar. Ularning aytishicha, kelajak - ana shunday stansiyalar ortida. Aytish kerakki, shamol texnologiyalari atmosferaga karbonat angidrid gazining chiqishini kamaytiradi.