O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi

O„lchashlar haqidagi fanning tarixi minglab yillarni tashkil etadi. Ushbu rivojlanish 
davrini uning mazmuni va mohiyatiga asoslangan holda quyidagi bosqichlarga bo„lish 
mumkin: 
1. Antik rivojlanish davri.
2. Stixiyali rivojlanish davri.
3. Metrik tizimning joriy etilishi.
4. Metrologiya xizmatlarining integratsiyalashish davri.
5. O‗zbekistonnning mustaqillik davridagi rivojlanish.
•
Antik rivojlanish davri. 
O‗lchashlarga bo‗lgan ehti
yo
j qadim zamonlarda yuzaga kelgan. 
«O‗lchash» atamasining tom ma‘nosi bo‗yicha tahlil etadigan bo‗lsak, qadimgi davrda 
insoniyat asosan «organoleptik o‗lchashlar» - ya‘ni, o‗zining his etish a‘zolari orqali u 
yo
ki 
bu fizikaviy xossa bo‗yicha taxminiy ma‘lumotlar olgan. Bunda mana shu his etish 
organlari o‗lchash vositasi vazifalarini bajargan.

---

22 
 
•
Stixiyali rivojlanish davri.
Metrologiya xizmati va metrologik ta‘minot masalalarining 
dastlabki kurtaklari turli davlatlarda turlicha tarzda vujudga kela boshlagan. Masalan, rus 
knyazi Svyatoslav Yaroslavich belidagi oltin kamaridan uzunlikning namunaviy o‗lchash 
vositasi sifatida foydalangan. Tarixiy ma‘lumotlarga ko‗ra knyaz davriy ravishda bozor 
rastalarini ora-lab yurib, turli mato sotuvchilarining uzunlik o‗lchovlarini kamari bilan 
taqqoslab turgan. Agar ular orasidagi tafovut belgilanganidan ortib ketsa, sotuvchini 
shafqatsiz jazolagan.
Italiyada ham bu borada muayyan tartib belgilangan edi (o‗rta asrlarda). Cherkov va 
butxonalarda aniq sondagi marvarid donalari saqlanib, ulardan sochiluvchan (dispers) 
moddalarning hajm va massa birliklarini hosil qilishda foydalanganlar.
•
Metrik tizimning joriy etilishi. 
Vaqt o‗tishi bilan savdo-sotiq va o‗zaro iqtisodiy 
aloqalarning rivojlanishi mobaynida o‗lchovlarga aniqlik kiritish, yangilarini hosil qilish, 
o‗zaro solishtirish va qi
yo
slash usullari shakllanib, o‗nlab yangi va mukammalroq o‗lchash 
birliklari hosil bo‗la boshlagan. Bu bir-liklarning o‗zaro bog‗liqligi masalalari esa tobora 
muhim ahami-yat kasb eta boshlagan.
Metrik tizim 1875 yil 20 mayda Parijda 20 ta mamlakatlar vakillarining konferensiyasida 
qabul qilingan va Metrik Konvensiyasi nomini olgan. Metrik Konvensiya metrologiya 
bo‗yicha ilmiy faoliyat ko‗rsatuvchi birinchi xalqaro kelishuv hisoblanadi. Konvensiya 
metrik etalonlarni saqlash va tekshirish uchun ilmiy muassasa sifatida o‗lchovlar va tarozilar 
xalqaro byurosini xam ta‘sis etadi.
SHu asnoda yuqoridagi talablarning to‗liq ta‘minlanishiga erishilgan, ya‘ni kattalikning turli 
qiymatlari o‗zaro o‗nga karrali bog‗lanishda bo‗lgan bo‗lsa, bir nechta asosiy kattaliklarning 
birliklari orasida o‗zaro bog‗lanishga ham erishilgan (Er meridianining qirq milliondan bir 
ulushi bo‗yicha - "