O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi

Obyektlardan zaharli moddalarni ajratib olish, ajralmalarni tozalash va zaharlarni tahlil 
qilish usullari. 
Biologik obyektni zaharli moddaga kimyo-toksikologik tekshiruv bir necha 
bosqichdan iborat: tekshiriluvchi moddani biologik obyektdan ajratib olish, olingan eritmani yot 
moddalardan tozalash va uni tozalangan eritmadan ajratib olish, ajratib olingan moddani sifat va 
miqdorini aniqlash. 
Yuqorida keltirilgan bosqichlarni bajarish uchun kimyoviy, fizik va fizik-kimyoviy usullardan 
foydalaniladi. 

---

54 
Obyektlardan zaharli moddalarni ajratib olish usullari 
1. 
Ekstraktsiya
. Biologik suyuqliklardan (qon, peshob, chayindi suvlar) zaharli moddalarni 
ajratib olishning asosiy usuli ekstraktsiyalashdir. Bu usul asosan suvda erigan moddalarni suv bilan 
aralashmaydigan organik erituvchilar yordamida ajratib olishdan iborat. 
Ekstraktsiya – bir erituvchida erigan moddani, o‘zaro aralashmaydigan ikki suyuqlikda qayta 
taqsimlanishidir. Bulardan biri suv va ikkinchisi suvda aralashmaydigan organik erituvchilardir. 
Ekstraktsiya – toksikologik ahamiyatli moddalarni obyektdan ajratib olish va tozalash uchun 
kimyo-toksikologik tahlilda ishlatiladigan asosiy usullardan biridir. 
Moddalarning bir erituvchidan ikkinchisiga o‘tishi, shu moddaning ayrim olingan erituvchilarda 
eruvchanligi bilan bog‘liqdir. Moddalarni erituvchilarda taqsimlanishi modda kontsentratsiyasi har 
ikkala erituvchida tenglashguncha davom etadi. Moddani ajratib olinayotgan erituvchida yot 
moddalar, oqsil, yog‘, pigmentlarning erimasligi katta ahamiyatga ega. 
Moddaning eruvchanligiga erituvchining tabiati, rn- muhit, elektrolitlar katta ta'sir ko‘rsatadi. 
2. Suv bug‟i yordamida moddalarni haydab ajratish.
Ayrim zaharli moddalar (sianid kislotasi, 
spirtlar, formaldegid, geksaxloran, nikotin) suv bug‘i yordamida haydaladi. Moddalarning bu 
xususiyatidan ularni biologik obyektdan ajratib olishda foydalaniladi.