O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

Suvli ajratma olishning nazariy asoslari

Suvli ajratma olish 3 bosqichdan iborat:

1. 
   bosqich. O‘simlik xom ashyosi suv bilan namlanadi va erituvchi uni ichiga kiradi. Kapillyar kuchlar ta‘sirida o‘simlik suvni o‘ziga shimadi. Suv xujayralararo bo‘shlikni to‘ldiradi, xujayra devorlari va devor yonlaridan xujayra ichiga kiradi. Bu xodisani endoosmos deymiz.
   
2. 
   bosqich. ―Birlamchi sharbatning‖ hosil bo‘lishi. Xujayra ichidagi moddalar bilan erituvchi to‘knashib chin eritma, YUMB, kolloid eritmalar, ya‘ni moddalarni konsentrlangan eritmasi hosil bo‘ladi.
   
3. 
   bosqich. Moddalarni o‘simlik xom ashyosidan suyuq muxitga o‘tishi massa almashinuvi deyiladi. Natijada birlamchi sharbatni yuqori konsentratsiyalari xujayra ichida osmotik bosim hosil qiladi, bu esa xujayradagi bor narsalar bilan osmotik bosimi kam bo‘lgan moddalarni o‘rab olgan suyuqlik o‘rtasida diffuzion almashinuvi bo‘ladi. Birinchi galda harakatchan molekulalar ajraladi, sekinrok YUMB diffundirlanadi. Kolloid komponentlar eng kam tezlik bilan diffuziyalanadi.
   

Ekzo va endoosmoslar xodisalarni xujayrani ichki va tashqi qismida bir xil bo‘lmaguncha o‘z- o‘zicha ketadi. Natijada molekulyar va konvektiv diffuziyalanadi.

Molekulyar - diffuziya molekulalarning xaotik harakatiga va molekulalar qinetik energiyasining zonasiga bog‘liq bo‘ladi.

Molekulyar diffuziyani tezligi — ajratma haroratiga, diffuzion yuzaga, yuzani katta- kichikligiga, katlam kalinligiga bog‘liq.

Moddalar joyining o‘zgarishi ma‘lum vaqtga ham bog‘liqdir.