O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni Saqlash Vazirligi ToshkentTibbiyot Akademiyasi Tibbiy-pedagogika fakulteti

Yurak shishlarini davolash.

Asosiy kasallikni davolash; aloxida sindromlarni patogenetik davosi; aritmiya, atrioventrikulyar blokada, surunkali yurak yetishmovchiligi (kardiosklerozda, miokardning yurak glikozidlariga tolerantligining pasayishi).

Davo. Rejim va parxez: 1 boskichda — mexnat va dam olish tartibiga rioya kilish, nisbiy jismoniy mashklar (sport emas!). Ogirrok boskichlarda jismoniy xarakatlar chegaralangan,davriy yoki doimiy yotok,yarim yotok tartibi tavsiya kilinishi lozim. Parxez — tulik tarkibli, yengil xazm buladigan, oksilga boy, vitaminlar, kaliy. № 10 Parxez talabga javob bermaydi № 5 Parxez, imkoniyat boricha — mevalar bilan boyitilgan, tvorog smetana bilan birga. Suyuklik tuplanishiga moyillik bulganda va AG da osh tuzini chegaralash tavsiya kilinadi. Massiv shishlarda kiska muddatli tuz kat’iy chegaralangan parxez tavsiya kilinadi. № 10 parxez davomiyligi 1-2 xaftadan kuprok bulib saluretik davo bilan birga kullanilganda xavfli tuzli ozishga olib keladi. Yengillashtiruvchi (razgruzoch) kunlar Yanada yaxshi samara beradi, kun davomida bir xil,yengil xazm buladigan,tarkibida natriy xlori kam bulgan ovkatlar iste’mol kilish. (guruchli, olma-guruchli va b.k.).

SYuE turli formalari va turli kelib chikishida dori preparatlari bilan davolash turlicha buladi. Davo doimo jismoniy faollik chegaralangan xolda olib borilishi lozim. SYuE adekvat medikamentoz davo doimiy bulishi — asoslanmagan xolda dorilarni tuxtatish kasallik dekompensatsiyasiga olib keladi.

Yurak glikozidlari YuE turgun yetishmovchiligida va mersatel aritmiyada tavsiya kilinadi. Obstruktiv gipertrofik kardiomiopatiyalarda ogir gipo- i giperkaliemiyada, giperkalsiemiyada, atrioventrikulyar blokada, sindrom WPW, sinus tuguni kuchsizligi sindromida, korinchalar ekstrasistolasida (tez-tez, juft, politop) va alloritmiya, shuningdek korinchalar paroksizmal taxikardiyasida yurak glikozidlari karshi kursatma xisoblanadi. Yurak glikozidlari eliminatsiyasi pasayganda (buyrak yetishmovchiligi, karilik) kuvvatlovchi doza 2-3 marta kamaytirilib imkoniyat boricha kon zardobidagi glikozid mikdori yoki kreatinin boglik. Yurak glikozidlari turgun yurak yetishmovchiligida doimiy tavsiya kilinadi. Boshida (2—3 sut) kerakli dozada, keyin doza 1,5—2 marta kamaytiriladi. Keyinchalik dozani tayinlash bemorning individual xususiyatlarini xisobga olib tinch xolatda pulsi 1 minutiga 52—68 marta bulganda va minimal zurikishda 1 min da 90—100 tadan oshmaganda kullaniladi. Xarakatlar kupaygan xollarda doza kupaytiriladi, glikozidli intoksikatsiya belgilari paydo bulganda doza oshirib yuborilganda (bradikardiya yoki uning xavfi bulganda ) — pulsning tez kamayib ketishi 1 minutda 60 va undan kam, kungil aynishi, kusish, korinchalar ekstrasistolasi — politop, juft yoki 1 min da 5—6 tezlikda, atrioventrikulyar blokada va b.k..) yurak glikozidlari bilan davolash zudlik bilan tuxtatilishi lozim. Digoksin kuniga 2 marta tabletkada 0,00025 g yoki parenteral 0,5—1,5 mldan 0,025% eritma ,sung kuniga 0,25—0,75 mg dan(kuvvatlovchi doza) digoksina urniga kamrok samara beruvchi selanid yoki izolanid tabletkada 0,00025 g yoki tomchida 10—25 tomchidan 0,05% eritmadan va lantozid 15—20 tomchidan kuniga 2—3 marta. Digoksin 1 ta tabletkasi selanidning 1,5—2 tabletkasiga tugri keladi yoki 16—20 tomchi selanid va i lantozid. Yanada faollrok xisoblanadigan yurak glikozidi digitoksinni kullashda juda extiyot bulish kerak (tabletkada 0,1 mg) ( yurak urushini tuxtatib kuyish xavfi, toksik ta’siri xatto preparat tuxtatilgandan keyin xam davom etishi(2—4xafta). Preparat tayinlash va dozasini belgilash imkoniyat darajasida statsionarda kilinishi lozim. Kiska vaktga ta’sir kiladigan parenteral yuboriladigan preparatlar (strofantin, korglikon) ogir bemorlarga birinchi kunlarda buyurilib keyinrok tabletka shaklida davom ettiriladi. Strofantin 0,05% eritmasi 0,25—1 ml yoki 0,06% korglyukon eritmasi 0,5—1 ml dan natriya xlorid eritmasi yoki 5-10% glyukoza eritmasi bilan birga tomchi usulida venaga yuboriladi.

Diuretiklar nafakat shishda balki, jigar kattalashishida, upkada yakkol turgun uzgarishlar kuzatilganda, yashirin suyuklik tuplanganda, sinama sifatida ishlatilganda xansirashning kamaytiradi. Diuretiklar minimal dozada, koidaga kura yurak glikozidlari fonida buyuriladi. Massiv diuretiklar bilan davolash kat’iy yotok tartibi bulganda buyuriladi. Davo sxemasi individual tayinlanadi va davolash davomida uzgartirilib boriladi. Yanada samarali davo uziluvchan davo xisoblanib, preparat xaftasiga 2—3 marta va kam yoki kiska (2—4 kun) kursida tayinlanishidir. Kup xollarda diuretiklarsiz kunlarda diuretiklar kullash yanada yanada samarali xisoblanadi. Samarali deb sutkali diurezning kupayishi, shishlarni kamayishi yoki xansirashning kamayishi va kisman jigarning kichrayishi xisobga olinadi. Yakkol kurinadigan bushlikdagi shishlarda (gidrotoraks, gidroperikard, massiv assitda) suyuklikni mexanik usulda evakuatsiya kilish (punksiya)maksadga muvofik. Diuretiklar bilan davolashning asosiy asoratlaridan biri gipokaliemiya, giponatriemiya, gipokalsiemiya (petlevыe diuretiki), gipoxloremik alkaloz, degidratatsiya va gipovolemiya xisoblanib, ba’zan progressirlovchi flebotromboz shakllanishi xam mumkin. Ayrim xollarda (anik dori preparati bilan uzok vakt davolanganda ayniksa tiazid xosilalari, etakrin kislotasi) giperglikemiya, giperurikemiya va boshka nojuya ta’sirlar yuzaga keladi. Dixlotiazid (gipotaazid) tabletka 0,025 g dan yoki triampur tarkibida (tabletki, 12,5 mg dixlotiazid va 25 mg kaliy saklovchi diuretik triamteren). Bu preparatlar 1 tabletkadan xaftasiga 1—2 marta birinchi 5 kun kuniga 1-2 marta 2—5 kun, sung 1—2 tabletkadan 1—3 marta xaftasiga buyuriladi.Kuchli xalkali diuretik furosemid (laziks) tabletkada 0,04 g yoki parenteral (2 ml 1 % laeiks eritmasi) 4-6 soat davom etadigan forsirlangan diurez chakiradi. Kup mikdorda kabul kilish (xaftasiga 5—8 tabletok kup kabul kilish) diuretiklar samarasini kamaytiradi va gipokaliemiyaga olib keladi. Uzok muddatli kuvvatlovchi davolashda furosemid dozasini chegaralash 1/2 tabletkadan(0,02 g) xaftasiga 2—3tagacha — aloxida yoki triampur bilan birga ishlatish maksadga muvofik. Furosemidning tez ta’sir kilishi va buyrakdan tashkari samarasini xisobga olib uni vena ichiga 0,04— 0,08 g yuborilishi shoshilinch xolatlarda (yurak astma, upka shishi) va kichik kon aylanishi zurikishida kullash mumkin. Klopamid (brinaldiks) tabletkada 0,02 g dan diuretik samarasi furosemiddan kam, lekin kabul kilinishi yaxshi. (forsirlanmagan diurez—bir sutkagacha). Tavsiya kilinadi 10—20 mg dan kuniga 1—2 marta 10—15 kun. Gipotenziv ta’siri boshka diuritiklarga nisbatan yakkol kurinadi. Etakrin kislotasi (uregit) tabletkada 0,05 g dan kullanishi aloxida yoki kaliy saklovchi diuretiklar bilan birga 1 tabletkadan xaftasiga 1-2 marta (2-3 gacha) ertalab ovkatdan sung kiska kurslarda 2-4 kun davomida 2-3 kunlik dam olish bilan. Diakarb (fonurit) tabletkada 0,25 g dan kun ora yoki kiska 2-3 kunga; fakat upka-yurak yetishmovchiligi, giperkapniya bulganda kullaniladi.

Periferik vazodilatatorlar ogir xollarda yurak glikozidlari va diuretiklar samarasiz bulganda yoki ular bilan birgalikda ishlatiladi, kuchli stenozda (mitral, aortal), shuningdek sistolik AD 100 mm rt. st. va undan past bulganda kullanilmaydi. Asosan venoz dilatatorlar -•- nitropreparatlar (nitrosorbid 0,01 g dan va b.k.) katta dozada korinchalar tulish bosimini kamaytiradi va turgun kon aylanishi yetishmovchiligida juda samarali. Asosan arteriolyar dilatator apressin (gidralazin) 0,025 g dan tabletkada kuniga 2—3 tabletkadan 3—4 marta va kalsiya antagonisti fenigidin (nifedipin, korinfar) tabletkada 0,01 g dan gipertenzion yurak yetishmovchiligida kullaniladi shuningdek aortal va mitral yurak yetishmovchiligida yaxshi samara beradi. Kuchli, universal vazodilatator venuloarteriolyar ta’sirga ega: prazosin 2 - 10 mg/sut gacha buyuriladi.(birinchi doza 0,5—1 mg, davo kichik kurslarda), kaptopril 0,075—0,15 g sutkali dozasi venulo- va arteriolo-dilatatorlarni birgalikda kullash yurak yetishmovchiligining ogir, chap korincha dilyatatsiyasi, yurak glikozidlariga refrakter shuningdek gipertenzion yurak yetishmovchiligida tavsiya kilinadi. Kombinirlangan vazodilatatorlar bilan davolashda chap korincha xajmining kichrayishi va glikozidlar vxamda diuretiklarga sezuvchanlikning tiklanishi kabi yaxshi samara beradi.

Surunkali kon aylanishi buzilishi bulgan bemorlarda xozirgi vaktda angiotenzina II xosil bulishini kamaytiruvchi, arteriya va venalar dilatatsiyasini chakiruvchi APF ingibitorlar keng mikyosda kullaniladi. Tizimli vazodilyatatsiyaga javob sifatida taxikardiya kuzatilmaydi. Zurikishni kamaytirish (chap korincha diastolik xajmini kamaytirish) va zurikishdan keyingi (umumiy periferik karshilik) yurakning sistolik va diastolik funksiyasining kamayishiga olib keladi.

Deyarli barcha APF ingibitorlari (fozinoprildan tashkari) organizmdan buyraklar orkali chikariladi, shuning uchun SBE bulgan bemorlarda preparatlarning optimal dozasini 2-3 martaga kamaytirish, plazmadagi kreatinin va proteinuriyani nazorat kilish lozim. Surunkali kon aylanish yetishmovchiligi bor bemorlarda: kapoten (kaptopril) 75 mg sutkasiga 3 marta kabul kilish mumkin (25 mg dan), enalapril 10 -20 mg sutkasiga 2 ga bulib, lizinopril 10 -20 mg sutkasiga 1 marta, ramipril 5 mg sutki 1 marta, perindopril 4mg marta sutkasiga, silazapril 2,5 -5,0 mg 1 marta/sut, benazepril 10 -20 mg sutkasiga 1-2 kabulda.

Xozirgi kunda surunkali kon aylanish yetishmovchiligi II-III funksional sinfda bulgan bemorlar xayot sifatini yaxshilashda APF ingibitorlari eng samarali gurux xisoblanadi va klinik amaliyotda diuretiklar xamda yurak glikozidlari bilan birga keng mikyosda ishlatiladi.

Oxirgi yillarda surunkali kon aylanishi yetishmovchiligida agiotenzina II retseptorlari blokatorlari ishlatila boshlandi. Turli tukimalarda (nadpochechnik, yurak, buyrak, miya, bachadon) 2 asosiy podtipi II — ATI i ATII 2 ta asosiy turdagi angiotenzin retseptorlari aniklandi. Angiotenzin II retseptorlari antagonistlari APF ingibitorlari samarasiz bulganda yoki kabul kilolmaslikda kullaniladi. Surunkali kon aylanishi buzilishini davolashda ATI antagonisti— losartan (25-50 mg 1marta sutkasiga) kullaniladi.

Surunkali kon aylanishi yetishmovchiligi patogenezida simpatoadrenal tizim faolligi muxim urin tutadi. Oxirgi yillarda surunkali kon aylanishi yetishmovchiligida betta-adrenoretseptor blokatorlarini kullash muxokama kilinmokda.

Betta-adrenoretseptor blokatorlarini kullash masalasi oxirigacha kurib chikilmaganligi sababli ularni kullashda extiyot choralari kurish zarur chunki ular miokardning kiskarish funksiyasini yomonlashtiradi.

Kaliya preparatlari asosan yurak glikozidlari, diuretiklar va steroid gormonlar bilan davolanganda kullaniladi. Ularni korinchalar ekstrasistolasida, gipokaliemiyada, yurak glikozidlariga refraktor bulgan taxikardiyada, ogir bemorlardagi meteorizmda kullash maksadga muvofik. Chunki xar doim xam zaruriy parxez kunlik extiyojni kondirmaydi (olxuri, turshak, urik, shaftoli, va b.k..). Kapiynormin yoki kaliy 1 tabletkadan kuniga 2—3 marta ovkat vaktida; kaliy asetat (2 osh koshikdan kuniga 3 marta) yaxshi kabul kilinadi, lekin kaliy kam bulgan panangin va asparkam (kuniga 6 tabletka). Kaliya xlor odatda yomon kabul kilinadi; ichishga buyuriladi fakat 10% eritma 1 osh koshikdan kuniga 2—4 marta ovkatdan sung sut, kisel, meva soklari bilan. Kaliya preparatlarini korinda ogrik bulganda zudlik bilan tuxtatish zarur. (yara xavfi va oshkozon devori, ingichka ichak teshilishi). Kaliy saklovchi aldosteron antagonisti spironolakton (veroshpiron, aldakton) tabletkada 0,025 g dan kuniga 3—4 tabletka yengil xolatlarda va kuniga 10—12 tabletkagacha ogir xollarda; preparat mustakil diuretik ta’sir kursatadi ta’sir odatda 2-5 kun seziladi, nisbiy atsidoz chakiradi. Uzok muddatli davolashda kaytar ginekomastiya bulishi mumkin.

Distrofik boskichda v/i albumin, essensiale, anabolik steroidlar—retabolil ( 1 ml 5% eritma marta 10—20 kun) yoki fenobolin ( 1 ml 2,5% eritma 1 marta 7—15 kun) mushak orasiga yuboriladi. Bu preparatlarga karshi kursatma prostata bezi adenomasi, fibroz mastopatiya, neoplazma. Plevral bushlikdagi yoki perikard bushligidagi suyuklikni olib tashlash shoshilinch chora xisoblanadi.

Infuzion terapiya suv-tuz balansi buzilishi va aylanib yuruvchi kon xajmining murakkab tarkatilishi sababli surunkali yurak yetishmovchiligi bor bemorlarga kam xollarda kullaniladi Juda kichik mikdordagi infuzion terapiya xam uta extiyotkorlik talab kiladi, chunki diurez va aylanib yuruvchi kon xajmining kamligi bilan mos bulishi lozim. Xavfli gipervolemiya, yurakni sirkulyator zurikishi, tashki – va tomir ichi gipergidratatsiyasi, xujayra ichi gipergidratatsiyasi (glyukoza kiritish xavfli) va gipogidratatsiya (giperosmolyar eritmalar, natriya xlorida, diuretik kiritish xavfli), shuningdek xujayra ichi va tashki kaliy mikdorining disbalansi va boshka elektrolitlarni yuborish extiyotkorlik talab kiladi. Bu buzilishlar natijasida bosh miya shishi, upka shishi xamda boshka xayot uchun xavfli asoratlar shuningdek tusatdan ulim kuzatilishi mumkin. Infuzion terapiya kat’iy kursatma asosida takkosiy imkoniyat darajasida bevosita forsirlangan diurezdan sung, tibbiyot xodimi nazorati ostida utkazilishi kerak.

Emotsional zurikishlarni kamaytirish maksadida trankvilizatorlar buyuriladi — sibazon (diazepam) 0,005 g dan yoki nozepam (tazepam) 0,01 g. Uykusizlikda nitrazepam (radedorm) 0,005—0,01 g kechga.

Metabolik terapiya maksadi —miokarddagi almashinuv jarayonlarini yaxshilash unda eneriya xosil kilishga karatilgan. Kuyidagi preparatlar tavsiya kilinadi:

polivitamin komplekslar (duovit, oligovit, undevit, dekamevit)

anabolik steroidlar: retabolil, piridoksal fosfat, lipoevaya kislota, kokarboksilaza, riboksin, fosfaden, sitoxrom S (sito-mak), neoton.

Vitamin Ye kapsulada 0,2 mldan kuntga 2-3 marta 1 oy davomida yoki v/m po 1,0 ml -10% yogli eritma 20 kun davomida.

Surunkali kon taylanish buzilishi II darajasida uyda yengil bikfhyb kilish mumkin SKAB III darajasida mexnat kilish kobiliyati yukolgan Mexnatga layokatliligi masalasi individual xal kilinadi

Profilaktika: asosiy kasallikni kuchaytiruvchi xavf omillarini bartaraf etish lozim. Dispanserizatsiya asosiy kasallikni davolash va tizimli nazorat kilish.

Davolash tamoyillari.

tireotoksikoza sababini aniklash; Radioaktiv yod; Antitireoid preparatlar (karbimazol, propiltiouratsil); Boshka preparatlar: β-adrenoblokatorlar, litiy karbonat, kaliya yodid; Xirurgik davo.

Laboratorno-instrumentalnыe tekshiruv

Tireotoksikoz: T1, T3, T4, TTG

Anemiya: OAK, Hb, SOE.

Dif. Diagnostikanedostatochnosti krovoobraщeniya, tireotoksikoza, anemii

Kasallik turi	Yurak urib ketish rivojlanish mexanizmi	Etiologiya	Klinik kechishi
Kon aylanish yetishmovchiligida	Patologik xolat bulib bunda miokard organizmni kislorodga bulgan extiyojini kondira olmaydi, oldin jismoniy zurikishda sung tinch xolatda xam.	Kata va kichik kon aylanish gipertenziyasida yurak mushaklari zurikishi xisobiga miokardial yetishmovchilie rivojlanadi.	Taxikardiya, yurak chegaralarining kattalashishi, yurak tonlarining sustlashishi, xansirash, yutal, kon tupurish, sianoz, upkaning pastki kismlarida mayda pufakchali xul xriplar, shish, jigar kattalashishi va ogrikliligi, buyinvenalarining burtishi va pulsatsiyasi.
Tireotoksikoz	Kalkonsimon bezning Gipertrofiya va giperfunksiyasi. simpatoadrenal tizim oksil uglevod yog minerallar almashinuvi buzilishi	Irsiy, stress, infeksiya, endokrin kasalliklar, endemik zona.	Ta’sirchanlik, kuzgaluvchanlik, uyku buzilishi, ozish, terlash, barmoklar tremori yoki butun tana, tez tez stul, yiglokilik, kizib ketish, mushaklar xolsizligi, kalkonsimon bez kattalashishi, yurak urib ketishi (90-120-140), kuzlarning chakchayishi,
Anemiya	Tukima va a’zolarga kislorodning shuningdek vitamin minerallarning yetishmasligi	Temir yetishmasligi, vitamin V12, V6, menstruatsiyada kon yukotish, ayollarda laktatsiya davrida.	Lab chetlarining bichilishi, soch tukilishi, ozish, istoщenie, Tirnoklar egrilanishi, vyalost, apatichnost, okimtirlik.

Taktika VOP

SKAB 1 boskichida poliklinika sharoitida davolash mumkin, 2 va 3 darajasida shifoxonada kasallikning remissiya davrida SKAB doimiy poliklinika sharoitida nazoratda buladi

Kamkonlikning 1 darajasida kasallikning xurujdan tashkari vaktida EFI ambulator sharoitida davolashga xaki bor Kamkonligi bor barcha bemorlar dispanser xisobga olinishi, doimiy davolash utkazilishi, mexnatga layokatliligi

Tireotoksikoz –ambulator davo.

1 kategoriya: tashxis kuyish va davo

2 kategoriya: tashxis kuyish va stas. davo

3 kategoriya: poliklinika yoki statsionarda tekshirish utkaziladi

4 kategoriya: profilaktika va dispanserizatsiya

Nazariy kism kichik guruxlarda olib boriladi.

Goyalar almashinuvini tezlashtirish maksadida foydalanish mumkin. Katnashchilar kizikishini oshiradi. Mashgulot boshlanishida energetik ta’sir kursatadi. Argumentlash va uz fikrini bildirishga, paydo bulgan vaziyatda optimal karor kabul kilishga urgatadi, muomala kilish xamda opponentlarni uz fikrining tugriliga ishontirish.

Xar bir guruxga kuyidagi topshiriklar beriladi.

1. 
   Kon aylanish yetishmovchiligi klinik tashxislash.
   
2. 
   Kamkonlik klinik tashxislash.
   
3. 
   Tireotoksikozni klinik tashxislash.
   

Talabalar savollarga javob berganidan sung ukituvchi talabaning mashgulotga tayyorlik darajasini baxolaydi.

№	Baxo	a’lo	yaxshi	konikarli	konikarsiz	yomon
	uzlashtirish %	100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% kam
1	Nazariy kism	20-17,2 ball	17-14,2 ball	14-11 ball	10,8-7,4 ball	7,2 ball