2
Oʼzbekiston Respublikasi sogʼliqni saqlash vazirligi
Toshkent tibbiyyot akademiyasi
Xodjibekov M.KH. Ismailova M.KH. Axmedov B.R.
TIBBIY RАDIOLOGIYA
(tibbiyot instituti talabalari uchun moʼljallangan)
Darslik
2020 yil
3
Mualliflar:
Prof. Xodjibekov M.X., t.f.n. Ismailova M.X., t.f.n. Axmedov B.R., Zulpikariyev D.D.,
Xaydarova G.B., Xodjamova G.A., Haqberdiyev J.Ch., Isroilova Z., Nig’matjanov A.S.
4
MUNDАRIJА
№
Mavzular
Bet
Kirish
5
I-BOB
Nur tashxisi usullari
6
1.1
Rentgenologik tekshirish usuli
7
1.2
Ultratovush tekshirish usuli
12
1.3
Kompyuter tomografiya tekshirish usuli
15
1.4
Magnit-rezonans tomografiya tekshirish usuli
16
1.5
Radioizotop tekshirish usuli
II-BOB
Tаyanch-hаrаkаt tizimi nur tаshхisi
19
2.1
Tаyanch-hаrаkаt tizimi nur tаshхisi usullari
19
2.2
Tаyanch-hаrаkаt tizimi kаsаlliklаrida nur tаshхisi
usullari
23
III BOB
Nafas olish tizimi kаsаlliklаri nur tаshхisi
35
3.1
Nafas olish tizimi nur tаshхisi usullari
35
3.2
Nafas olish tizimi kаsаlliklаri nur tаshхisi usullari
43
IV BOB
Yurak qon tomir tizimi nur tashxisi
60
4.1
Yurak qon tomir tizimi nur tashxisi usullari
60
4.2
Yurak qon tomir tizimi kasalliklari nur tashxisi
usullari
69
V BOB Ovqat xazm qilish tizimi nur tashxisi
78
5
5.1
Ovqat xazm qilish tizimi nur tashxisi usullari
79
5.2
Ovqat xazm qilish tizimi kasalliklari nur tashxisi
usullari
84
VI BOB
Jigar va o’t yo’llari nur tashxisi
102
6.1
Jigar va o’t yo’llari nur tashxisi usullari
103
6.2
Jigar va o’t yo’llari kasalliklari nur tashxisi usullari
106
VII BOB
Siydik ajratish tizimi nur tashxisi usullari
115
7.1
Siydik ajratish tizimi nur tashxisi usullari
117
7.2
Siydik ajratish tizimi nur tashxisi usullari
122
VIII BOB Adabiyotlar ro’yxati
138
6
KIRISH
Tibbiy radiologiya – bu tibbiyotning asosiy qismlaridan boʼlib, uning asosida turli
spektorli nurlardan foydalanib turli kasalliklarni tashxislash, davolash va ishlatish
yotadi.
«Radiatsion tibbiyot» termini bir necha o’n yillardan beri mavjud bo’lib tibbiyotni
shunday ilmiy yo’nalishi-ki unda atom energiyasini tibbiyotda va boshqa yo’nalishlarda
ishlatish imkoniyatlari va kelib chiqishi mumkin bo’lgan asoratlari o’rganiladi.
O’tgan asrning 50 yillarida «radiatsion tibbiyot» tushunchasi xaqli b o’lib, o’sha
paytdagi ilmning rivojlanishi, asbob uskunalarning mukammallashuvi, tibbiyotga 1956-
yilda termografiyani, 1970-yilda Kompyuter tomografiyani, 1976-yil ultratovushli
sonografiya usulini, 1980-yilda magnit –rezonans tomografiya usullarini kirib kelishiga
asos b o’ldi.
Yukoridagi usullar ichki organ va to’qimalarini xolati, o’sma to’qimalarini tarqalishini,
strukturasini ionlashtiruvchi nurlar ishlatmasdan o’rganish imkoniyatini berdi.
Yuqoridagi keltirib o’tilgan sabablar oqibatida radiatsion tibbiyot tushunchasi keng
qamrovli tus oldi va zamonaviy ilm fanning bir y o’nalishiga aylandi.
Mazkur nashrning maqsadi tasvirlashtirishning turli usullari bilan tanishish, shu
jumladan xavf va xatarlar rejasini ishlab chiqish.
Tayanch–xarakat, nafas olish, yurak-qon tomir tizimlari, oshqozon-ichak trakti, siydik
ajratish tizimiga bag’ishlangan boblar oʼz boʼlimlarida tegishli tasvirlarni aks ettirishga
bagʼishlangan.
X-nurlari Uilyam Konrad Rentgen tomonidan kashf
etilgan.
Katod
nurlarini
eksperimental
ravishda
o'rganayotib, u 1895-yil 8-noyabr kuni kechqurun platin-
vodorod bariy bilan qoplangan katod nurlari trubkasi
yonidagi qorong'u xonada porlay boshlaganini payqadi.
Keyingi bir necha hafta mobaynida u yangi kashf etilgan
nurlanishning barcha asosiy xususiyatlarini o'rganib
1-rasm.
Wilgelm Conrad
Rentgen
7
chiqdi, uni rentgen nurlari ("rentgen nurlari") deb atadi. 1895-yil 22-dekabr kuni
Rentgen o'zining kashfiyoti to'g'risida birinchi ommaviy e'lonni Würzburg
universitetining Fizika institutida qildi. 1895-yil 28-dekabrda Würzburg jismoniy-tibbiy
jamiyati jurnalida "Yangi turdagi nurlar to'g'risida" nomli rentgen maqolasi nashr etildi.
Ammo bundan 8 yil oldin ham 1887-yilda Nikola Tesla kundalik yozuvlarda
rentgen nurlari va ular tomonidan chiqarilgan radioaktiv energiyani o'rganish natijalarini
qayd etgan, ammo na Tesla, na uning odamlari bu kuzatuvlarga jiddiy ahamiyat
bermagan. Bundan tashqari, o'sha paytda ham Tesla inson tanasiga rentgen nurlari ta'sir
qilish xavfini haqida ko'rsatilmagan.
Faqat 1896-yilda nashr etilgan ba'zi ma'lumotlarga ko'ra va ularga asoslangan
manbalarda fotokimyoviy ta'sirga ega nurlar rentgen nurlanishidan 11 yil oldin Baku
real maktabining direktori va fizika o'qituvchisi Yegor Semenovich Kamenskiy
tomonidan tasvirlangan. (1838-1895), Boku fotografiya ixlosmandlari to'garagi raisi.
Ushbu to'garak kotibi A.M.Mishon, go'yo fotografiya sohasida ham rentgen nurlariga
o'xshash tajribalar o'tkazgan. Biroq, SSSR Fanlar akademiyasining Fizika-matematika
fanlari tarixi bo'yicha komissiyasining 1949 yil 22-fevraldagi yig'ilishida ustuvorlik
masalasini ko'rib chiqish natijasida "rentgen nurlari topilganligi haqida mavjud material
Kamenskiyning ustuvorligini tasdiqlash uchun yetarli emas deb e'tirof etish, ko'proq
qidirishni davom ettirish maqsadga muvofiq deb hisoblangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |