O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti sanoat farmatsiyasi fakulteti

1.2. Gentiana Olivieri Griseb o‘simligining morfologiyasi va geografik tarqalishi
Gentiana Olivieri Griseb oʼsimligi Gentianaceae oilasiga mansub boʼlib barglari qarama-qarshi yoki ketma-ket joylashgan koʼp yillik va bir yillik oʼtlar kiradi. Ularning guli 4-5 aʼzoli, tojbarglari qoʼshilib oʼsgan, qoʼngʼiroqsimon. Changchilari tojbarglarining ichida joylashgan. Tumshiqchasi 2 ta, mevalari bir uyli, koʼp urugʼli koʼsakcha, boʼyi 10-100 sm ga yetadigan koʼp yillik oʼt oʼsimlik..

Bu turkim vakillari taʼmi achchiq boʼladi. Eng koʼp tarqalgan turi Erbahor- Gentiana Olivieri L. hisoblanadi. Bu oʼsimlik koʼp yillik, ildizpoyali oʼsimlik. Poyasi tuksiz, boʼyi 10-30 (40) sm. Barglari tuksiz yashil, yopirma barglari teskari tuxumsimon yoki choʼziq- nashtarsimon, poyadagi barglari ikki-uch juft, nashtarsimon. Gullari 1-3-6 tadan boʼlib, poyaning yuqori qismida soyabonsimon toʼpgullarda joylashgan. Gultoji qoʼngʼiroqsimon, koʼk binafsha, koʼk, och-koʼk rangli. Mevasi choʼziq koʼsakcha. Urugʼlari mayda, qanotsiz. May-iyun oylarida urugʼ beradi

Quruq togʼ qiyaliklarida oʼsadi. Togʼ etaklaridan yuqori togʼlarga qadar keng tarqalgan, ochiq joylarda, oʼtli va daraxt-butali oʼsimlik qoplamida, 300-3700 m balandlikda Аdir va togʼlarda, toshlarning yon bagʼirlarida oʼsadi. Toshkent, Samarkand, Jizzax, Surxondaryo, Buxoro, Аndijon viloyatlarida tarqalgan.


Gentiana olivieri Griseb.

TARIXI. O'simlikning lotincha nomi Illiriya qiroli Gentiusaning nomidan kelib chiqqan bo'lib, u Pliniy o'zining "Tabiat tarixi" asarida ta'kidlaganidek, miloddan avvalgi 167 yilda o'latni davolash uchun gentian ildizidan foydalanilgan.

Gentian qadim zamonlardan beri shifobaxsh vosita sifatida tanilgan, uning ildizlari o'latni davolash uchun ishlatilgan, o'rta asrlarda - o'pka sili, bezgak, isitma, diareya, meteorizm, shuningdek, qurtlarni oldini olish uchun ishlatilgan. Birinchi marta nemis shifokori Ieronymus Bock (1498-1554) gentian haqida samarali oshqozon vositasi sifatida ma'lumot bergan. Ko'p ming yillar davomida Gentiana olivieri Griseb deyarli barcha mamlakatlarda, jumladan, Xitoy, Hindiston va Osiyoda, oshqozon-ichak trakti kasalliklarida xalq tabobatida dori sifatida faol ishlatilgan. Biroq, oshqozon-ichak traktining harakatchanligini oshiradigan ko'p miqdorda achchiqlanish tufayli, gentian rasmiy tibbiyotda qo'llanilishida davom etmoqda va dunyoning ko'plab mamlakatlari farmakopeyalariga kiritilgan.

3.