O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni Saqlash Vazirligi Toshkent Farmatsevtika Instituti Farmatsiya yo`nalishi 102 a guruh talabasi Jumaniyazova Onaxonning Ekologiya fanidan “B

O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni Saqlash Vazirligi Toshkent Farmatsevtika Instituti Farmatsiya yo`nalishi 102 A guruh talabasi Jumaniyazova Onaxonning Ekologiya fanidan “Bioxilma-xillik va ekosistemaning funksiyalari”mavzusida tayyorlagan taqdimoti

‘

Mavzu:Bioxilma-xillik va ekosistemaning funksiyalari

• Reja:
• 1.Bioxilma-xillik turg`un tushuncha emas.
• 2.Bioxilma-xillik – odamlar hayoti uchun muhim resurslar manbai.
• 3.Ekosistema funksiyalari.

1

• Bioxilma-xillik turgʻun tushuncha emas. U tabiat barcha biologik qismlarining oʻzaro bogʻliqligi va bir-birini taqozo etishini tan oladi. Koʻpincha mazkur tushunchaning uch darajasi farqlanadi: turlarning biologik rang-barangligi – barcha oʻsimliklar va hayvonlarning, shu jumladan, turli bakteriyalar va mikroorganizmlarning rang-barangligi; genetik rang-baranglik – turlardagi genetik materialning rangbarangligi va ularning oʻrtasidagi bioxilma-xillik; ekologik tizimlarning rang-barangligi – ekologik tizimlarning boyligi (masalan, togʻ oʻrmonlari, choʻllar yoki savannalar, sahrolar va dengizlar va h.k.). Bu uch daraja jamuljam holda bioxilma-xillikni tashkil etadi. Shu sababli, mazkur darajalarning har birini asrash umuman bioxilma-xillikni asrash uchun muhimdir

• Bioxilma-xillik mamlakatimizda xalqning iqtisodiy, estetik, sogʻliqni saqlashga oid va madaniy farovonligining muhim manbai hisoblanadi. Ammo butun dunyoda bioxilma-xillik kamayib borayotgani, chunonchi, noyob genlar, turlar va ekologik tizimlar yoʻq boʻlib ketayotgani yurtimizga ham tahdid solmoqda.

• Buning sababi bitta – odamlar. Odamlar shunday bir sharoitlarni yaratdilarki, ularda yoʻq boʻlib ketgan turlar miqdori 65 million yil oldingi dinozavrlar davridan boshlab butun tarix mobaynida yoʻq boʻlib ketgan turlar miqdoridan ham koʻproqdir.

• Agar bioxilma-xillik yoʻqolishining hozirgi tezligi saqlanib qolsa, odamlarning tabiiy yashash joylarini buzish, ifloslash, iqlimni oʻzgartirish borasidagi harakatlari natijasida sayyoramizdagi turlarning yarmi 100-yildan ham kamroq vaqt ichida yoʻq boʻlib ketadi.

• Masalan, soʻnggi 40 yil davomida baliq ovlash yiliga 20 mln. tonnadan 135 mln. tonnaga oshdi. Baliq zaxiralarining 75 foizi yoʻqolib ketdi. Shunga qaramasdan Yer yuzida yashovchi insonlarning har beshinchisining ovqatlanish ratsioniga baliq kiradi.
• Bioxilma-xillikka odamlar taʼsirining bosh omillari biologik resurslar isteʼmolining oʻsib borayotgani, insonning ishlab chiqarish faoliyati, qishloq xoʻjaligi hamda odamlar yashaydigan joylar kengayib borayotganidir.

• Bioxilmaxillik – odamlar hayoti uchun muhim resurslar manbai. Bioxilmaxillikning yovvoyi va xonaki (madaniylashtirilgan) komponentlaridan biz oziq-ovqat, kiyim-kechak, ovqat pishirish va uy qurish, mebel yasash uchun yogʻoch, tibbiyot, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish uchun materiallar olamiz.

• Bioxilmaxillikdan olinadigan foydani ikki qismga ajratish mumkin.
• Biologik xizmatlar: Oʻzbekiston asosan qishloq xoʻjalik mamlakati. Ammo qishloq xoʻjaligida ishlab chiqarish toʻlaligicha tabiat sifatiga bogʻliq. Bioxilma-xillik maqbul sifatni quvvatlash boʻyicha xizmatlar koʻrsatadi. Biologik turlar rang-barangligi qancha kam boʻlsa, ular shuncha kam xizmatlar koʻrsatadi va qishloq xoʻjalik ishlab chiqarishi hamda qishloqlardagi hayot uchun tabiiy resurslar sifati shuncha past boʻladi.

• Mahsulotlardan toʻgʻridan-toʻgʻri foydalanish: Mamlakatimizda Bioxilma-xillik mahsulotlaridan foydalanish yonilgʻi sifatida ishlatish uchun yogʻoch yigʻish, ovchilik, oziq-ovqat sifatida ishlatiladigan oʻsimliklarni, dorivor giyohlarni terish va hokazolar orqali amalga oshiriladi. Bioxilma-xillik mahsulotlaridan foydalanish koʻpincha nooqilona amalga oshiriladi. Yaʼni, tabiat tiklashga qodir boʻlgan darajadan koʻproq yigʻiladi.

• Yurtimizda ham yildan-yilga bioxilma-xillik yoʻqolib bormoqda. Buning asosiy sababi bioxilma-xillik mavjud tabiiy joylar asosan qishloq xoʻjaligining kengayishi hisobiga buzilib ketyapti

• Bunday muammolarning oldini olish, aholining ekologik madaniyatini yana-da yuksaltirish, yoshlarda tabiatga ehtirom tuygʻusini kuchaytirish, biologik xilma-xillikni asrashga yoʻnaltirilgan loyihalarda jamoatchilikning faolligini yana-da oshirish dolzarb vazifadir.

• Biologik xilma-xillik” deganda yerda, dengizda va boshqa ekotizimlarda yashaydigan va o‘sadigan hamma jonli organizmlar tushunilib, ushbu tushunchaga bitta tur doirasidagi, turlararo va ekotizimlar xilma-xilligi ham kiradi (Biologik xilma-xillik to‘g‘risidagi Konvensiyasi).

• Bugungi kunda bioxilma-xillikka xavflar qatorida yashash joylarining degradatsiyasi, shu jumladan yashash joylarining (shu jumladan mavsumiy yashash joylari) qisqarishi, parchalanishi, ozuqa saqlovchi va boshqa funksiyalarning pasayishi; turlarning yashash joylaridan ruxsat etilgan me’yordan ortiq ov qilinishi; to‘g‘ridan- to‘g‘ri yo‘q qilish (tasodifan va/yoki qasddan yo‘q qilish); ifloslanish (tabiiy, kimyoviy, biologik); invaziv (begona) turlar (antropogen, tabiiy); iqlim o‘zgarishi kabi omillar sanab o’tilishi mumkin.

• Biologik xilma-xillik nima?
• Er va suv ekotizimlari va ekotizimlarning ekologik tuzilmalari, shu jumladan, barcha manbalarda turlarning ko'pligi biologik xilma-xillik yoki biologik xilma-xillik deb ataladi. Erdagi (yoki mintaqadagi) genlar, turlar, ekotizimlar va ekologik hodisalar to'plami.

• Biologik xilma-xillikekosistemalarni muvozanatlashtiradi va erni yashashga imkon beradi. Biotik turlarning barqarorligi uchun zarur. Biologik xilma-xillik sanoatda, baliqchilikda, chorvachilikda, o'rmonchilikda, dorixona va qishloq xo'jaligi sohalarida toza havo va suv etkazib berishda qo'llaniladi. Yuqori darajadagi bioxilma-xillik iqtisodiy daromad va qishloq xo'jaligi, texnika va ilm-fan rivojiga hissa qo'shadi.
• O'simlik turlari: Toza havoni etkazib berish, eroziyaning oldini olish, organik moddalarni tuproq tarkibiga qo'shish va tuproqni tiklash uchun ko'rsatiladi. Bu ekotizimlarda barqaror biotic turlarining hayotiy faoliyatini ta'minlaydi. Mamlakatimizga xos biologik xilma-xilliklar orasida archa, kavak, qarag'ay, eman, jo'xori va boshqalar kiradi. o'rmonchilik, qumtepa, yonca, tog 'kul, melengiç, shoxli tosh, shoxli, ko'lviz, angustifoliya, kirpik, taflan va hokazo. tibbiyot sohasida foyda keltiradi.
• Hayvonlar xilma: Afsuski, ov, uyda va transportdan tashqari kiyim va dori vositalarida gvineya cho'chqalari sifatida ishlatiladi. O'simliklar changlanishini ta'minlash va organik moddalarni tuproqqa ajratish yo'li bilan olib kelish orqali xilma-xillikni saqlashga xizmat qiladigan turlar ham mavjud. Sigirlar, sigirlar, echkilar, qo'ylar va boshqalar. chorvachilik sohasida ishlatiladi. Mamlakatimizga xos bioxilma-xillik turlari: dengiz boshi, alabalık, kefal va boshqalar. baliq ovlash ham foyda beradi.

E`tiboringiz uchun rahmat!