O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

 
Laboratoriya qurilmasini bayoni
Termometrlarni qiyoslash uchun Davlat standarti uslubiyati bo‘yicha turli xildagi
termometrlarni qiyoslash uchun foydalaniladigan, maxsus qurilmani yig‘ish kerak. 1.9-rasmda 
termometrlarni qiyoslash uchun laboratoriya qurilmani umumiy ko‘rinishi keltirilgan. 1.10-rasmda 
esa laboratoriya qurilmasini prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan.

---

144 
1.9-rasm. Termometrni qiyoslash uchun laboratoriya
ishini umumiy ko‘rinishi. 
1.10-rasm. Laboratoriya qurilmasini prinsipial sxemasi.
Termometrlarni qiyoslash uchun laboratoriya qurilma bir vaqtni o‘zida ikki turlicha bo‘lgan 
termometrlarni qiyoslashga mo‘ljallangan (1.10-rasm). Namunaviy termometr sifatida aniqlik sinfi
0,01 bo‘lgan simobli termometr olinadi. Barcha uchta termometrlar bitta kameraga bir xil satxlarda 
o‘rnatilgan. Qiyoslanadigan termometr sifatida elektron termoelektrik termometr va spirtli 
termometr qo‘llaniladi. Elektron termometr maksimal darajada to 300
o
S gacha o‘lchaydi, simobli
termometr 90
o
S gacha va spirtli termometr 70
o
S gacha o‘lchaydi. Termostatni qizdiriluvchi 
kamerasiga 12 volt qiymatdagi kuchlanish beriladi. Termometrlarni qiyoslash Davlat standartlari 
uslubiyati bo‘yicha, termometrlar qiymatini oshib borish va kamayib borish qiymatlari bo‘yicha 
o‘tkaziladi. Qurilma kompyuterga ulangan. Ma’lumotlarni qayd etuvchiga kiritgandan so‘ng, qayd 
etuvchining tugmasini bosish kerak va bu bilan ma’lumotlar avtomatik ravishda kompyuterga 
uzatiladi.
 
Ishni bajarish tartibi
1. Sxemani 1.10-rasmda keltirilgan sxema asosida yig‘ing va uni tekshirish uchun 
o‘qituvchiga ko‘rsating. 
2. 11.4-jadvalni namunaviy va qiyoslanayotgan termometrlar ma’lumotlari bo‘yicha 
to‘ldiring. 
3. Laboratoriya ishini umumiy ko‘rinishi 1.9-rasmda keltirilgan. 
1.4-jadval 
Namunaviy va qiyoslanayotgan termometrlar bo‘yicha ma’lumotlar 
T.r. 
Nomlanishi 
Turi 
O‘lchash 
asbobini 
tizimi 
O‘lchash 
chegara-
lari 
Bo‘lim 
bahosi 
Aniqlik 
sinfi 
Zavod 
raqami 

---

145 
1. 
Namunaviy 
termometr 
2. 
Qiyoslanayotgan 
termometr 
(simobli) 
3. 
Qiyoslanayotgan 
termometr 
(spirtli) 
 
4. Termometrlarni xona haroratidagi ko‘rsatkichini yozib oling.
5. «Ulash» dastagi yordamida laboratoriya qurilmasini tarmoqqa ulang. 
6. « +» dastagi yordamida sekin-asta haroratni 2, 5 yoki 10 darajaga oshirib boramiz va 
haroratning barqarorligi o‘rnatilgandan keyin termometrlar ko‘rsatkichini yozib oling va 1.5-
jadvalga termoelektrik termometr uchun va 1.6-jadvalga esa spirtli termometr uchun olingan 
natijalarni yozib boring.
 
7. Haroratni 60
o
S gacha oshira borib, termometrlarni barcha ko‘rsatkichlarini yozib olamiz 
va « -» dastagi yordamida sekin-asta haroratni 0
o
S qiymatgacha pasaytiramiz hamda o‘sha 
qiymatlarda termometrlarni barcha ko‘rsatkichlarini yozib oling va jadvalga kiriting.
8. Olingan natijalar asosida absolyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklarni hisoblab chiqaring va 
tuzatmani aniqlang.
9. Qiyoslanayotgan termometrlarni yaroqliligi haqida xulosa chiqaring.
9. Olingan ma’lumotlar bo‘yicha qiyoslanayotgan asbob ko‘rsatkichlarini tuzatmaga
bog‘liqlik grafigini chizing.
1.5-jadval 
Termoelektrik termometr uchun o‘lchash natijalari 
№ 
P
t.r. 
O‘lchandi 
Hisoblab chiqildi 
Namuna-
viy 
termometr 
ko‘rsat-
kichi, T
nom
Oshib 
borishda
gi 
qiymatla
ri, 
T
oshish
Kamyibbo
rish-dagi 
qiymat-
lari, T
kam
O‘rta-
cha 
qiy-
mat 
Absol-yut 
xato-lik, 
ΔT
abs
Nisb. 
xato, 
E, % 
Kelt. 
xato, 
γ , % 
Tuzatma 
1. 
2. 
3. 

---

146 
1.6-jadval 
Spirtli termometr uchun o‘lchash natijalari 
№ 
T.r. 
O‘lchandi
Hisoblab chiqildi 
Namuna-viy 
am- 
permetr 
ko‘rsat-
kichi, T
nom
Oshirish
dagi 
qiymatla
ri, 
T
o‘zg
Pasay-
tirishdagi 
qiymati,
T
o‘zg
O‘rta-
cha 
qiy-
mat 
Mutl. 
xato, 
ΔT
abs
Nisb. 
xato, 
E, % 
Kelt. 
xato, 
γ , % 
Tuzat-
ma 
1. 
2. 
3.