O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

O‘lchash (shishali) va solishtirish elektrodlarida 
(yordamchi elektrod) qarshiliklarni o‘zgarishi bilan 
bog‘liq bo‘lgan rN (rX) o‘lchashlardagi yo‘l qo‘yiladigan 

---

169 
qo‘shimcha xatoliklarning chegaralarini aniqlash 
 
1. rN (rX) o‘lchashlardagi yo‘l qo‘yiladigan qo‘shimcha xatoliklarning chegaralarini 
aniqlashda quyidagilardan foydalaniladi: GOST 8.027 bo‘yicha 3- razryaddagi doimiy tokni 
kuchlanish kalibratori; GOST 8.028 bo‘yicha 0,2 aniqlik klassiga xos qarshiliklar magazini; 4.2-
jadvalga muvofiq bo‘lgan qarshiliklar termasi. Ushbu bo‘lim bo‘yicha operatsiyalar rN ni o‘lchash 
rejimida bajariladi.
2. O‘lchash (shishali) elektrodda qarshilikni o‘zgarishi bilan bog‘liq IP xatoliklarni quyidagi 
usullarda aniqlanadi:
2.1. IP ni chiqishida kalibrator qisqichlarida olib tashlanadigan boshqariluvchi bo‘lgan kirish 
kuchlanishlari beriladi, keyini rN o‘lchash diapozoni shkalasini boshi va oxirida ketma-ketlikda
IPni ko‘rsatkichlari o‘rnatiladi ( N
1
va N
2
belgilar IP shkalasiga muvofiq). 
2.2. N
1
va N
2
shkalani ikki belgilarida IP ko‘rsatkichlariga mos keluvchi kalibratorni 
chiquvchi kuchlanishlari
U
0
 
o‘lchanadi.
2.3. V.1sxemaga (V ilovaga) binoan o‘lchash elektrodi zanjirida 0,5 Gom ga teng bo‘lgan
qo‘shicha qarshilik 
R
1 
o‘rnatiladi va N
1
va N
2
shkalani ikki belgilari ko‘rsatkichlariga mos 
keluvchi, kalibratorni chiquvchi kuchlanishlari
U
1
 
o‘lchanadi. 
2.4. O‘lchash elektrodini qarshiligini o‘zgrishlari bilan bog‘liq holda rN (rX) o‘lchashlaridagi 
qo‘shimcha yo‘l qo‘yiladigan xatoliklar chegarasi 
N
1
va N
2
shkalalarni har bir belgisi uchun 
quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi : 
(4) 
bu erda,
U
0
 – 
o‘lchash elektrodi zanjirida R
1
= 0 GOm bo‘lgan qo‘shimcha qarshiliklarda 
o‘lchangan kuchlanishlar, mV; 
U
1
 -
o‘lchash elektrodi zanjirida R
1
= 0,5 GOm bo‘lgan qo‘shimcha qarshiliklarda o‘lchangan 
kuchlanishlar, mV. 
2.5. Agar N
1
va N
2
belgilarni har biri uchun hisoblangan
èçì

 
qiymati EX da ko‘rsatilgan 
chegaralardan oshmasa, unda asbob keyingi qiyoslash o‘tkazishlarga yaroqli deb topiladi. Aks 
xolda asbob yaroqsiz deb topiladi.
3. Solishtirish elektrodi (yordamchi elektrod) qarshiliklarini o‘zgarishlari bilan bog‘liq 
bo‘lgan IP xatoliklari quyidagi usullarda aniqlanadi.
3.1. IP ni chiqishida kalibrator qisqichlarida olib tashlanadigan boshqariluvchi bo‘lgan kirish 
kuchlanishlari beriladi, keyin IP ni N
1
va N
2
shkala belgilarida ketma-ket ravishda asbob 
ko‘rsatkichlari o‘rnatiladi hamda kalibratorni o‘ziga xos chiquvchi kuchlanishlari 
U
1
o‘lchanadi.
3.2. Solishtirish elektrodi (yordamchi elektrod) zanjirida 20 kOm ga teng bo‘lgan qo‘shimcha 
qarshilik 
R
2
 
o‘rnatiladi va keyin 3.1 bo‘yicha operatsiyalar o‘tkaziladi.
3.3. 
U
0
 
kuchlanish quyidagi tartibda o‘lchanadi. 10 kOm ga teng bo‘lgan qo‘shimcha qarshilik 
R
2

o‘rnatiladi va keyin 3.1 bo‘yicha operatsiyalar o‘tkaziladi.
3.4. Solishtirish elektrodini (yordamchi elektrod) qarshiligini o‘zgarishlari bilan bog‘liq holda
rN (rX) o‘lchashlaridagi qo‘shimcha yo‘l qo‘yiladigan xatoliklar chegarasi 
N
1
va N
2
shkalalarni har bir belgisi uchun va
R
2
 
har bir qiymati uchun quyidagi formula bo‘yicha 
hisoblanadi: 

---

170 
(5) 
bu erda: komparatorni 
U
0

-
R
2
 
= 10 KOm qarshiliklarda o‘lchangan kuchlanishi, mV; 
U
1
– komparatorni 
R
2
dagi o‘lchashlarda 0 kOm yoki 20 KOm ga teng bo‘lgan qarshiliklarda 
o‘lchangan kuchlanishi, mV.
3.5. Agar IP asbob shkalasini N
1
va N
2
belgilarni har biri uchun (5) formulada hisoblangan

qiymati EX da ko‘rsatilgan chegaralardan oshmasa, unda asbob keyingi qiyoslash 
o‘tkazishlar uchun yaroqli deb topiladi. Aks xolda asbob ishlatish uchun yaroqsiz deb topiladi.