O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

 
Magnitoelektrik tizimdagi o‘lchash asboblari 

---

 
90 
 
 
Magnitoelektrik tizimdagi    elektr  o‘lchash  asboblari  doimiy magnit qutblari tomonidan hosil 
qilinadigan  hamda  harakatlanuvchi  ramkadan    (g‘altakning)  oqib  o‘tayotgan  tok  hosil  qiladigan 
magnit maydonlarining  o‘zaro ta’sirlashishi pinsipiga asoslangan (1.1-rasm). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.1-rasm.  Magnitoelektrik 
tizimli o‘lchash 
asbobining mexanizmi 
 
to‘g‘ri burchakli shakldagi 2 engil alyumin  ramkasi olinadi,  unga ingichka  simdan tayyorlangan 
g‘altak  o‘raladi.  Ramkaga  ikkita  yarim  o‘qlar  maxkamlangan  bo‘lib,  ularga  yana  asbob  mili    4 
maxkamlangan.  O‘q  ikkita  yuqa  spiral  prujinada  3  ushlab  turiladi.  Tok  bo‘lmaganda    ramani 
muvozanat  xolatiga  qaytaruvchi    purjinani  egiklik  kuchi  shunday  tanlab  olinadiki,  u  muvozanat 
xolatdan milni og‘ish burchagiga proporsianal bo‘lsin.  G‘altakni  yassi slindr shakldagi uchliklari 
bo‘lgan doimiy magnit M qutblari orasiga joylashtiriladi. G‘altak ichiga yumshoq temirdan 1 silindr 
joylashtiriladi.  Bunday  konstruksiya  magnit  induksiyasi  chizig‘ini  g‘altak  kalavalari  joylashgan 
oblastda radial  yo‘nalishlarini  ta’minlaydi.  
O‘zaro ta’sirlashish natijasida F
1
va  F
2  
elektr magnit kuchlari vujudga  keladi (1.2-rasm). 
 
1.2-rasm. Tok va magnit maydonining o‘zaro ta’sirlashishi.  
 
F
1 
va F
2
 kuchlari o‘lchanayotgan tok kattaliklariga  bog‘liq: 
l
I
B
F
F
*
*
2
1


 
unda, 
B

 — magnit induksiyasi; 
I -tok kuchi 
l – ramkaga  o‘ralgan simning uzunligi. 
Ushbu  kuchlar  aylantiruvchi  moment  M
ayl 
ni  hosil  qiladi  va  u  magnit  maydonida  ramkani 
ma’lum bir burchakga og‘diradi. Rama burilishiga ramka o‘qiga maxkamlangan spiral prujinaning 

---

 
91 
 
 
teskari  momenti  M
tes   
qarama-qarshiharakat  qiladi.  Qarama-qarshi  ta’sir  etuvchi  teskari  moment 
ramka  burilishlarining  burchagi  qiymatini  ortib  borishi  bilan    chiziqli    oshib  boradi.  M
ayl
  =  M
tes   
momentlarni tengligi o‘lchanayotgan tokning ma’lum bir kattaligida vujudga keladi. SHunday qilib, 
ramka burilishini burchagi ham, bunga asosan, asbob shkalasi bo‘yicha ko‘rsatkich milini og‘ishlari 
ham, o‘lchanayotgan tok kattaliklariga bog‘liq bo‘ladi.   
Magnitoelektrik  tizimli  o‘lchash  asboblaridan  ampermetrlar  va  voltmetrlar  sifatida 
foydalaniladi  va  bunday  tizimdagi  o‘lchash  asboblari  doimiy  tok  qiymatlarini  o‘lchash  uchun 
qo‘llaniladi.  Magnitoelektrik  tizimli  o‘lchash  asboblarining  shartli  belgisi 

ko‘rinishga  ega  va 
asbob shkalasida ifoda etiladi.  
Bunday  asboblarni  asosiy  yutuqlari    bo‘lib  quyidagilar:  shkalani  teng  o‘lchamliligi;  tashqi 
magnit maydonni kam ta’sir  etishi; yuqori sezuvchanligi, energiyani kam talab etishi, katta aniqligi 
xizmat  qiladi.    Kamchiliklari  :  faqat  doimiy  toklarni    va  kuchlarni  o‘lchashga  yaroqliligi; 
konstruksiyasini murakkabligi sanaladi.