O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

 
Elektrodinamik tizimdagi o‘lchash asboblari 
Elektrodinamik  tizimdagi  o‘lchash  asboblari  asboblar    o‘lchanadigan  tok  va  ikkita 
g‘altakdagi magnit maydonlarini o‘zaro ta’sirlashuvlari prinsipiga asoslangan.   
 
Ushbu  tizimning  o‘lchash  mexanizmlari  (1.3-rasm)    harakatlanmaydigan  B    va 
harakatlanuvchi V g‘altaklardan tarkib topgan. 
 
 
1.3-rasm. Elektrdinamik tizimidagi o‘lchash  
mexanizmining qurilmasi.  
 
Agar  g‘altaklar  bo‘yicha  toklar  o‘tsa,  unda  g‘altaklarni  magnit  maydonlari  orasida  o‘zaro 
ta’sir  kuchi  vujudga  keladi.    Bu  kuch  aylanuvchi  xolatni  yaratadi,  ushbu  xolat    V  xarakatdagi 
g‘altakni      g‘altaklarning  magnit  maydonidagi  energiyasini    eng  katta  bo‘lishini  ta’minlovchi 
darjada o‘rnatishga intiladi.  Bunga shunday xolatda erishiladiki, agar xarakatdagi  g‘altak tekisligi 
orqali  maksimal  magnit  oqimi  o‘tsa  va  ikkala  g‘altak  magnit  maydonlarining  yo‘nalishlari  ular 
ichida mos tushsa.    
Xarakatlanuvchi g‘altakning burilish burchagi,  B va V g‘altaklar bo‘ylab oqib o‘tuvchi tok 
hosil qiluvchiga  proporsionaldir  
I
I
k
2
1
*
*


 

---

 
92 
 
 
Bunda  k —g‘altak kalavalarisoni va ularni o‘zaro joylashishlariga bog‘liq bo‘lgan  koeffitsient. 
Elektrdinamik asboblardagi g‘altaklar, ularni mo‘ljallanishlariga qarab ketma-ket va parallel 
xolda ulanadi.   
Ketma-ket  ulashda  (1.4-rasm)  g‘altaklar  bo‘ylab    bitta  o‘sha  o‘lchanadigan  tok  o‘tadi.  
Binobarin, o‘lchash mexanizmining xarakatlanuvchi qismini burilish burchagi  
2
kI


bo‘ladi 
SHuning uchun bunday tizimdagi  ampermetrlarni shkalasi kvadratik ko‘rinishda bo‘ladi. 
 
1.4-rasm. Asbobni ampermetr sifatida qo‘shish. 
 
Agar  elektrodinamik  asbobdan  vattmetr  sifatida  foydalanilsa  (1.5-rasm)  unda  asbobning 
harakatlanmaydigan  g‘altagi  ketma-ketlikda  iste’molchi  (tokli  g‘altak)    bilan  ulanadi  va  u  orqali 
iste’molchini 
H
R   barcha    toki  I  o‘tadi.  Xarakatlanuvchi  g‘altak  (kuchlanish  g‘altagi),  parallel 
ravishda  iste’molchiga  qo‘shib  ulanadi.  Ushbu  g‘altak  bo‘ylab  iste’molchiga  qo‘yilgan 
kuchlanishga proporsional bo‘lgan tok 
2
I  oqib o‘tadi  
2
2
r
U
I 
 
bunda,
2
r —xarakatlanuvchi g‘altakning qarshiligi 
 
1.5-rasm. Asbobni vattmetr sifatida ulash 
 
SHunday 
 qilib,  o‘lchash mehanizmining  harakatlanuvchi qismi burilish burchagi  

---

 
93 
 
 
P
k
U
I
r
k
r
U
kI
1
1
2
2
1




 
bunda
1
k   —proporsionallik  koeffitsienti.  Bundan  kelib  chiqadiki,  burilish  burchagi    quvvatga 
poporsional, hamda elektrodinamik voltmetr shkala  – bir tekisda. 
Asbobning  afzalliklari  bo‘lib,  doimiy  va  o‘zgaruvchan  toklarni,  kuchlanish  va  quvvatlarni 
o‘lchash imkoniyatlarining mavjudligi, aniqlikning yuqori darajadaligi xizmat qiladi.  
Kamchiliklari:  ko‘rsatkichlarni  tashqi  magnit  maydonlarga    bog‘liqligi,    qayta 
yuklanishlarga  sezuvchanligi,  konstruksiyasini  murakkabligi,  xatoliklarini  o‘lchanadigan 
o‘zgaruvchan  tokning chastotasi o‘sib borishi bilan,  ko‘payib borishi sanaladi.