O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

                      
Idrokning  umumiy ta`rifi va uning  fiziologik asoslari               
 
Idrok
  -  sezgilarga  nisbatan  murakkab  va  mazmundor  psixik  jarayon  bo‟lib 
hisoblanganligi sababli barcha ruhiy holatlar, hodisalar, xususiyatlar xossalar va inson 
ongining  yaxlit  mazmuni,  egallangan  bilimlar,  tajribalar,  ko‟nikmalar  bir  davrning 
o‟zida namoyon bo‟lad va aks ettirishda ishtirok qiladi. 
 
Idrok 
tushunchasining  (lotin  tilidan  -  «perceptio»  qabul  qilish)  yuqori  bosqichi 
esa 
appertsentsiya
  deyiladi.   
Appertseptsiya 
-  idrok  jarayonini  shaxsning  oldingi 
bilimlari,  shaxsiy  va  ijtimoiy  tajribalari,  qiziqishlari,  motivatsiyasi,  ehtiyojlari  va 
odatlari,  umuman,  ruhiy  hayotning  barcha  mazmuni  bilan  belgilanishidir. 
Appertseptsiya hodisasi tufayli odamlar o‟zaro idrokining mazmuni bilan bir-birlaridan 
muayyan darajada tavofutlanadilar, ya‟ni ular aynan bir xil narsani o‟zini ilm saviyasi, 
maslagi,  pozitsiyasi,  dunyoqarashi  va  ijtimoiy  kelib  chiqishiga  asoslangan  holda 
turlicha idrok qiladilar hamda aks ettiradilar. Masalan, «ildiz» tushunchasini biologlar 
o‟simliklarning  moddiy  asosi  sifatida,  matematiklar  sonlarning  ildiz  ostidagi 
ko‟rinishida, ijtimoiy nuqtai nazardan qarindosh-urug‟chilik shaklida namoyon bo‟ladi. 
Psixologiya  fanida  idrok  muayyan  shakllarga  ajratilib  tadqiq  qilinadi,  vaqt,  harakat, 
fazo  yordami  bilan  atrof-muhitning,  biosferaning,  ijtimoiy  turmushning  mohiyati 
yuzasidan axborotlar ma‟lumotlar, xususiyatlarni aks ettiradi. 
Odatda  inson  tomonidan  vaqtni  idrok  qilish,  asosan  ruhiy  hodisalar,  holatlar, 
vaziyatlar, xususiyatlarning o‟zaro o‟rin almashinuvi tufayli namoyon bo‟ladi va o‟ziga 
xos  tuzilishi  bilan  mazkur  jarayonning  boshqa  shakllaridan  farq  qilib  turadi.  Vaqtni 
idrok  qilish  inson  tomonidan  aks  ettirilayotgan  vaqt  birligining  obektiv  (haqqoniy, 
holis)  mazmuniga,  shaxsning  unga  nisbatan  munosabatiga  boliq  bo‟lib,  xuddi  shu 
mezon orqali uning mahsuldorligi o‟lchanadi. 
Yaqqol  voqealikdagi  narsa  va  hodisalarning  tana  a‟zolarini  qabul  qilish 
analizatorlariga  bevosita  ta‟sir  etmasdan  inson  ongida  turli  obrazlarning  (ovozlarning 
eshitilishi, sharpalarning sezilishi)  xayolan,  fikran paydo  bo‟lishidan iborat idrokning 
psixopatologik  (ruhiy  xastalik)  hodisasiga